VERGİ HUKUKUNUN HUKUK BÜTÜNÜ İÇİNDEKİ YERİ, KONUSU, DALLARI VE TANIMI
Vergi Hukukunun Hukuk Bütünü İçindeki Yeri
Hukuk kavramı, toplum hâlinde yaşayan kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen ve yaptırımlarla desteklenmiş olan kurallar bütünü olarak tanımlanabilir.
Vergi Hukukunun Diğer Hukuk Dalları İle İlişkisi
Bir kamu hukuku dalı olan vergi hukuku, kamu hukuku içinde yer alan; anayasa hukuku, idare hukuku, devletler umumi hukuku ve ceza hukuku gibi diğer hukuk dalları ile ilişki içindedir.
Vergi Hukukunun Konusu
Vergi hukukunun konusuna;
- Vergi, resim, harç, fon gibi isimlerle alınan çeşitli kamu gelirlerinin tarh-tahakkuk-tahsili,
- Vergi suçları ve cezaları,
- Vergilendirme sürecinde çıkan uyuşmazlıkların çözümü gibi konular girmektedir.
Bu konularla ilgili düzenlemeler; başta Vergi Usul Kanunu olmak üzere, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve 2575, 2576 ve 2577 sayılı yargıya ve yargılamaya ilişkin kanunlarda düzenlenmiştir.
Bilindiği üzere vergi gelirleri; merkezi idare yanında belediye, il özel idaresi ve köylerin oluşturduğu yerel idareler tarafından da toplanmaktadır.
Diğer taraftan, Anayasaâ€â•mızın 73. maddesinde ifade edilen “benzeri yükümlülük†ler de vergi hukukunun konusuna girmektedir. Benzeri yükümlülükler arasında sosyal sigorta primleri (parafiskal gelirler) sayılabilir.
Vergi Hukukunun Dalları
Vergi hukuku kendi içinde:
1) Vergi Ceza Hukuku: Mükelleflerin yükümlülüklerine uymamaları durumunda karşılaşacakları yaptırımları düzenlemektedir.
2) Vergi İcra Hukuku: Devletin vergi alacağının güvence altına alınması ve ödenmesi durumunda karşılaşacakları yaptırımları düzenlemektedir.
3) Vergi Yargılama Hukuku: Mükellef ile vergi idaresi arasında çıkabilecek uyuşmazlıkların yargı organlarındaki çözüm yöntemlerini incelemektedir.
4) Uluslararası Vergi Hukuku: Vergi olayının uluslararası boyutunu, özellikle çifte vergilendirme sorununun çözüm yollarını incelemektedir.
5) Vergi Usul Hukuku: Vergi ilişkilerinden doğan hak, yetki ve görevlerin gerçekleştirme ve kullanılma şekillerini gösteren kuralları içermektir.
Vergi Hukukunun Tanımı
Vergi hukuku, vergi ilişkisinden doğan hak ve ödevler ile bu ödevlere uygun hareket edilmemesi durumunda ortaya çıkabilecek olan ceza ve uyuşmazlık konularını inceleyen hukuk dalı şeklinde tanımlanabilir.
VERGİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI
Vergi hukukunun kaynakları konusu;
1) Yasama
2) Yürütme
3) Yargı organından doğan kaynaklar
4) Diğer kaynaklar
1) Vergi Hukukunun Yasama Organından Doğan Kaynakları
a) Anayasa
Anayasaâ€â•mızda vergi konusuyla ilgili çeşitli hükümler bulunmaktadır.
Belirlilik ilkesi: Verginin miktarı, tarhı-tahsili ile ilgili düzenlemelerin önceden belli olması. Kıyas yasağı uygulaması belirlilik ilkesini tamamlar.
b) Uluslararası Vergi Anlaşmaları
Uluslararası vergi anlaşmaları, Anayasaâ€â•nın verdiği yetki ile yürütme organı tarafından yapılmaktadır.
Anayasaâ€â•nın 90. Maddesinin 5. fıkrası, bu maddeye göre yürürlüğe konulan milletlerarası anlaşmaların kanun hükmünde olduğunu ve bunlar hakkında Anayasaâ€â•ya aykırılık iddiası ile Anayasa
Mahkemesine başvurulamayacağını öngörmektedir.
c) Kanun
Vergilerin yasallığı ilkesi:
Herhangi bir verginin istenebilmesi için, her şeyden önce o konuyla ilgili bir vergi kanununun yürürlükte olması gereklidir. Kanunların Anayasa ilkelerine aykırılık taşıması durumunda, Anayasa Mahkemesine dava açılarak iptal edilmesi istenebilir.
2) Vergi Hukukunun Yürütme Organından Doğan Kaynakları
a) Kanun Hükmünde Kararnameler
b) Bakanlar Kurulu Kararları
c) Tüzükler
d) Yönetmelikler
e) Genel Tebliğler: Esas olarak vergi kanunlarını açıklayan, yorumlayan metinlerdir.
f) Muktezalar (Açıklama, Özelge), Sirkülerler, Genelgeler ve Genel
3) Vergi Hukukunun Yargı Organından Doğan Kaynakları
a) Anayasa Mahkemesi Kararları
b) Danıştay İçtihadı Birleştirme Kararları: Danıştayın farklı dairelerinin veya aynı dairesinin benzer konularda değişik karar vermeleri durumunda, bir üst Kurul olan İçtihadı Birleştirme Kurulu toplanarak aykırılığını gidermekte ve yeni bir karar almaktadır.
c) Diğer Yargı Kararları
4) Diğer Kaynaklar
Doktrin (bilimsel öğreti); konuyla ilgili kişilerin, çeşitli vergi sorunları hakkında ortaya koydukları yorum ve düşünceleri kapsamaktadır. Bu düşünceler sistematik eserler, tezler, raporlar, izahlar gibi çeşitli isimler altında açıklanabilmektedir.
Örf ve âdetlerin vergi hukukunda kaynak olma özelliği son derece sınırlıdır. Örf ve âdet ancak vergi yasalarında açıkça izin verilmesi durumunda kaynak olabilmektedir. Örf ve âdete atıf yapılan nadir örneklerden bir tanesi, Veraset ve İntikal Vergisi Kanunâ€â•umuzda yer almıştır.
Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması
Vergi kanunlarının yer bakımından uygulanması; bir ülkede mevcut vergi hukuku kaynaklarının uygulanacağı coğrafi sınırlar ve kişiler ile ilgilidir. Bu konuda vergi kanunlarının mülkiliği ve şahsiliği olmak üzere iki ilke esas alınmaktadır.
Kanunların mülkiliği (yerselliği) ilkesi, devletlerin coğrafi sınırları içinde yaşayan (kendi tabiiyetinde olsun veya olmasın) herkesten.
Kanunların şahsiliği (kişiselliği) ilkesi ise devletlerin tabiiyetinde olan (kendi sınırları dışında yaşasa bile) herkesten vergi almak istemesini ifade etmektedir.
Vergi Kanunlarının Yorumu
Deyimsel (lâfzî) yorum: Kavramların ait oldukları hukuk dallarındaki anlamları araştırılmaktadır.
Örneğin vergi hukukunda kullanılan aile reisi, sözleşme, veli, vasi gibi kavramlar, medeni hukukta verilen anlamlarına göre yorumlanmaktadır.
Tarihi yorum: Kanun koyucunun, kanunun yapıldığı tarihteki amacı araştırılmaktadır. Bu araştırma, söz konusu kanunla ilgili tasarıya, gerekçeye ve meclis görüşme tutanaklarına bakılarak yapılmaktadır.
Amaçsal (gai) yorum: Bu yöntemde, kanun koyucunun o zamanki amacından çok, söz konusu kanunun, ekonomik ve sosyal gelişmeler ışığında günümüzde kazandığı anlam araştırılmaktadır.
Sistematik yorum: Herhangi bir kanun hükmünün anlamı araştırılırken sadece o kanun içindeki yerine ve diğer maddelerle olan bağlantısına değil, ilgili diğer kanunlara da bakılmaktadır.
Vergi Hukukunun Hukuk Bütünü İçindeki Yeri
Hukuk kavramı, toplum hâlinde yaşayan kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen ve yaptırımlarla desteklenmiş olan kurallar bütünü olarak tanımlanabilir.
Vergi Hukukunun Diğer Hukuk Dalları İle İlişkisi
Bir kamu hukuku dalı olan vergi hukuku, kamu hukuku içinde yer alan; anayasa hukuku, idare hukuku, devletler umumi hukuku ve ceza hukuku gibi diğer hukuk dalları ile ilişki içindedir.
Vergi Hukukunun Konusu
Vergi hukukunun konusuna;
- Vergi, resim, harç, fon gibi isimlerle alınan çeşitli kamu gelirlerinin tarh-tahakkuk-tahsili,
- Vergi suçları ve cezaları,
- Vergilendirme sürecinde çıkan uyuşmazlıkların çözümü gibi konular girmektedir.
Bu konularla ilgili düzenlemeler; başta Vergi Usul Kanunu olmak üzere, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve 2575, 2576 ve 2577 sayılı yargıya ve yargılamaya ilişkin kanunlarda düzenlenmiştir.
Bilindiği üzere vergi gelirleri; merkezi idare yanında belediye, il özel idaresi ve köylerin oluşturduğu yerel idareler tarafından da toplanmaktadır.
Diğer taraftan, Anayasaâ€â•mızın 73. maddesinde ifade edilen “benzeri yükümlülük†ler de vergi hukukunun konusuna girmektedir. Benzeri yükümlülükler arasında sosyal sigorta primleri (parafiskal gelirler) sayılabilir.
Vergi Hukukunun Dalları
Vergi hukuku kendi içinde:
1) Vergi Ceza Hukuku: Mükelleflerin yükümlülüklerine uymamaları durumunda karşılaşacakları yaptırımları düzenlemektedir.
2) Vergi İcra Hukuku: Devletin vergi alacağının güvence altına alınması ve ödenmesi durumunda karşılaşacakları yaptırımları düzenlemektedir.
3) Vergi Yargılama Hukuku: Mükellef ile vergi idaresi arasında çıkabilecek uyuşmazlıkların yargı organlarındaki çözüm yöntemlerini incelemektedir.
4) Uluslararası Vergi Hukuku: Vergi olayının uluslararası boyutunu, özellikle çifte vergilendirme sorununun çözüm yollarını incelemektedir.
5) Vergi Usul Hukuku: Vergi ilişkilerinden doğan hak, yetki ve görevlerin gerçekleştirme ve kullanılma şekillerini gösteren kuralları içermektir.
Vergi Hukukunun Tanımı
Vergi hukuku, vergi ilişkisinden doğan hak ve ödevler ile bu ödevlere uygun hareket edilmemesi durumunda ortaya çıkabilecek olan ceza ve uyuşmazlık konularını inceleyen hukuk dalı şeklinde tanımlanabilir.
VERGİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI
Vergi hukukunun kaynakları konusu;
1) Yasama
2) Yürütme
3) Yargı organından doğan kaynaklar
4) Diğer kaynaklar
1) Vergi Hukukunun Yasama Organından Doğan Kaynakları
a) Anayasa
Anayasaâ€â•mızda vergi konusuyla ilgili çeşitli hükümler bulunmaktadır.
Belirlilik ilkesi: Verginin miktarı, tarhı-tahsili ile ilgili düzenlemelerin önceden belli olması. Kıyas yasağı uygulaması belirlilik ilkesini tamamlar.
b) Uluslararası Vergi Anlaşmaları
Uluslararası vergi anlaşmaları, Anayasaâ€â•nın verdiği yetki ile yürütme organı tarafından yapılmaktadır.
Anayasaâ€â•nın 90. Maddesinin 5. fıkrası, bu maddeye göre yürürlüğe konulan milletlerarası anlaşmaların kanun hükmünde olduğunu ve bunlar hakkında Anayasaâ€â•ya aykırılık iddiası ile Anayasa
Mahkemesine başvurulamayacağını öngörmektedir.
c) Kanun
Vergilerin yasallığı ilkesi:
Herhangi bir verginin istenebilmesi için, her şeyden önce o konuyla ilgili bir vergi kanununun yürürlükte olması gereklidir. Kanunların Anayasa ilkelerine aykırılık taşıması durumunda, Anayasa Mahkemesine dava açılarak iptal edilmesi istenebilir.
2) Vergi Hukukunun Yürütme Organından Doğan Kaynakları
a) Kanun Hükmünde Kararnameler
b) Bakanlar Kurulu Kararları
c) Tüzükler
d) Yönetmelikler
e) Genel Tebliğler: Esas olarak vergi kanunlarını açıklayan, yorumlayan metinlerdir.
f) Muktezalar (Açıklama, Özelge), Sirkülerler, Genelgeler ve Genel
3) Vergi Hukukunun Yargı Organından Doğan Kaynakları
a) Anayasa Mahkemesi Kararları
b) Danıştay İçtihadı Birleştirme Kararları: Danıştayın farklı dairelerinin veya aynı dairesinin benzer konularda değişik karar vermeleri durumunda, bir üst Kurul olan İçtihadı Birleştirme Kurulu toplanarak aykırılığını gidermekte ve yeni bir karar almaktadır.
c) Diğer Yargı Kararları
4) Diğer Kaynaklar
Doktrin (bilimsel öğreti); konuyla ilgili kişilerin, çeşitli vergi sorunları hakkında ortaya koydukları yorum ve düşünceleri kapsamaktadır. Bu düşünceler sistematik eserler, tezler, raporlar, izahlar gibi çeşitli isimler altında açıklanabilmektedir.
Örf ve âdetlerin vergi hukukunda kaynak olma özelliği son derece sınırlıdır. Örf ve âdet ancak vergi yasalarında açıkça izin verilmesi durumunda kaynak olabilmektedir. Örf ve âdete atıf yapılan nadir örneklerden bir tanesi, Veraset ve İntikal Vergisi Kanunâ€â•umuzda yer almıştır.
Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması
Vergi kanunlarının yer bakımından uygulanması; bir ülkede mevcut vergi hukuku kaynaklarının uygulanacağı coğrafi sınırlar ve kişiler ile ilgilidir. Bu konuda vergi kanunlarının mülkiliği ve şahsiliği olmak üzere iki ilke esas alınmaktadır.
Kanunların mülkiliği (yerselliği) ilkesi, devletlerin coğrafi sınırları içinde yaşayan (kendi tabiiyetinde olsun veya olmasın) herkesten.
Kanunların şahsiliği (kişiselliği) ilkesi ise devletlerin tabiiyetinde olan (kendi sınırları dışında yaşasa bile) herkesten vergi almak istemesini ifade etmektedir.
Vergi Kanunlarının Yorumu
Deyimsel (lâfzî) yorum: Kavramların ait oldukları hukuk dallarındaki anlamları araştırılmaktadır.
Örneğin vergi hukukunda kullanılan aile reisi, sözleşme, veli, vasi gibi kavramlar, medeni hukukta verilen anlamlarına göre yorumlanmaktadır.
Tarihi yorum: Kanun koyucunun, kanunun yapıldığı tarihteki amacı araştırılmaktadır. Bu araştırma, söz konusu kanunla ilgili tasarıya, gerekçeye ve meclis görüşme tutanaklarına bakılarak yapılmaktadır.
Amaçsal (gai) yorum: Bu yöntemde, kanun koyucunun o zamanki amacından çok, söz konusu kanunun, ekonomik ve sosyal gelişmeler ışığında günümüzde kazandığı anlam araştırılmaktadır.
Sistematik yorum: Herhangi bir kanun hükmünün anlamı araştırılırken sadece o kanun içindeki yerine ve diğer maddelerle olan bağlantısına değil, ilgili diğer kanunlara da bakılmaktadır.