Denetim ünite 1 Konu Özeti
Denetim
Ekonomik eylemler ve olaylar hakkındaki savlar ile oluşturulmuş kriterler arasındaki uygunluğun derecesini araştırmak için bağımsız bir uzman tarafından bu savlarla ilgili kanıtların nesnel olarak elde edilmesi ,değerlendirilmesi ve sonuçların bilgi kullanıcılarına iletilmesi sürecidir.
Finansal tabloların bağımsız denetçiler tarafından denetlenmesini gerektiren nedenler şunlardır
* Bir işletmede düzenlenen tabloların güvenilir olmasından birinci derecede işletme yönetimi sorumludur..Ancak işletme sahipleri ile işletme yöneticileri arasında çıkar çatışması vardır.Bu nedenle bilgi kullanıcılaırının kararlarında kullanacakları bilginin,bağımsız bir uzman tarafından denetlenmesi gerekir.
* Muhasebe sisteminin giderek karmaşıklaşması
* Finansal tablolarda sunulan bilgilerin ve bu bilgilerin yaratıldığı sistemin güvenirliliğinin saptanması sürecinde uyulması gereken ilke,kural,yasa ve yönetmelikleri bilen,tarafsız bir uzman tarafından araştırılması gereğinin çıkması
* Potansiyel yatırımcılar,satıcılar,kredi kurumları ve sendikalardan oluşan işletme dışındaki gruplar,işletme ilişkilerinden gereksinim duydukları bilgilere birinci elden ulaşamamaktadırlar.
* Ticaretin boyutlarının gelişmesi ile işletmelerin faaliyetleri ulusal ve hatta ulus ötesi boyutlara varmıştır ve buna paralel olarak ulusal ve uluslararası para ve sermaye piyasalarında da önemli gelişmeler olmuştur.Söz konusu gelişmeler işletmeler tarafından veya işletmelerle ilgili kişi ve kuruluşlar tarafından alınan ekonomik kararların toplumun geniş kesimlerini etkilemesine neden olmaktdır.
Denetim Kavramının içindeki terimler Şunlardır :
* Ölçüt : Bir denetim firması tarafından yapılan finansal tablo denetiminde ölçüt,Genel Kabul Görmüş Muhasebe ilkeleri iken,maliye tarafından yapılan vergi denetiminde ölçüt;vergi yasaları ve düzenlemeleridir
* Kanıt : Denetlenmekte olan bilginin kabul edilen ölçütlerde uygunluk içinde olup olmadığının belirlenmesi için denetçi tarafından nesnel olarak elde edilerek değerlenen bilgidir.Kanıt müşterinin sözlü beyanı,üçüncü kişilerle yazışmaları,denetçi tarafından yapılan gözlem ve soruşturmalar gibi çeşitli şekillerde olabilir.
* Denetçini bağımsızlığı : Denetçinin,kanıtların değerlendirilmesinden sonra uygun bir sonuca ulaşabilmesi için toplayacağı kanıtların niteliğinin ve miktarının ne olacağını belirleyebilmek uzmanlığa,kullanılan ölçütleri anlayabilme niteliğine ve bağımsız düşünme yapısına sahip olması gerekir.
* Denetim raporu : Denetçi,denetim işinin sonunda ulaştığı sonucu ilgili kullanıcılara iletmek amacıyla bir rapor düzenler.Denetim raporu,denetimin türüne ve amacına,rapor kullanıcılarının gereksinimlerine göre değişebilmekle birlikte,genelde denetlenen bilginin doğruluk ve güvenirliliğinin onayını veya reddini içeren bir görüşün açıklanmasını içerir.
Amaçlarına Göre Denetim Türleri
* Finansal tablo denetimi : Finansal tablo denetiminin amacı,denetlenen işletmeye ait finansal tablo sonuçlarını dürüst ve doğru bir şekilde yansıtıp yansıtmadığını araştırmaktır.Bu denetim genellikle dış bilgi kullanıcılarının gereksinimlerini karşılar.
* Uygunluk Denetimi : Uygunluk denetiminin amacı,işletmede işletme personeli tarafından yapılan işletmlerin,yetkili organlarca konulmuş olan belli kural ve yöntemlere uygun olarak yapılıp yapılmadığını araştırmaktır.Uygunluk denetimi,işletme içindeki denetçiler tarafından yapılır.
* Faaliyet denetimi : Bir işletmenin faaliyet yordamlarının ve politikalarının,işletmenin herhangi bir bölümün etkinliğinin ve verimliliğinin değerlendirilmesi amacıyla gözden geçirilmesidir.
* Özel Amaçlı Denetimler : Özel amaçlı denetimler,belli bir bilgi kullanıcısı için belli bir konuda yapılan denetimdir.Örneğin bankaların kredi vermeden önce yaptıkları denetim ve vergi denetimi özel amaçlı denetimtir.
Denetçinin Konumuna Göre Denetim Türleri :
* Bağımsız denetçi ve dış denetim
* İç denetçi ve iç denetim
* Kamu denetçisi ve kamusal denetim
Muhasebe sisteminin çıktısı olan finansal tablolar,denetimin girdisidir.Muhasebe denetiminin amacı,kaydedilmiş olan bilgilerin ait oldukları dönemde meydana gelip gelmediklerinin ve ekonomik olayları doğru yansıtıp yansıtmadıklarının araştırılmasıdır.
Türkiye’de bağımsız dış denetimle ilgili ilk resmi düzenleme sermaye piyasası kurulu’nun 1987’ de çıkarttığı Sermaye Piyasasında Bağımsız Dış Denetleme Hakkındaki Yönetmelik ile olmuştur.Denetim kuruluşları,baş denetçiler,denetçi yardımcıları,yöneticiler ve ortaklardan oluşmaktadır.
İkinci düzenleme 1989 yılında 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik,Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik kanunu ile yapılmıştır.
Kamu denetçileri,özel sektör kuruluşlarında vergi denetimi yapar.
Ünite 2
Denetim ile ilgili bir sorun çıktığında,bunun çözümü için veya denetçinin denetim uygulamalarında ne şekilde davranacağı ve denetçi görüşünün nasıl oluşacağı ile ilgili ayrıntılı ve resmi yorum ve açıklamalara da gereksinim duyulur.Bu türk alt ilkelere Denetim Standartları denilir.
Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları
Genel Standartlar Çalışma Alanı Standartları Raporlama Standartları
* Eğitim ve yeterlilik * Planlama ve Gözetim * Uygunluk
* Bağımsızlık * İç Kontrolün İncelenmesi * Tutarlılık
* Mesleki özen ve Dikkat * Kanıt Toplama * Yeterli Açıklama
* Görüş Bildirme
Genel Standartlar: Gerçekleştirilecek denetim faaliyetinin kalitesinden emin olmak için denetçinin,sahip olması gereken özellikleri ve alınması gereken önlemleri açıklamaktır.
Ülkemizde meslek eğitim,staj ve sınavlar ile ilgili düzenlemeler 1989 tarihli,3568 sayılı yasa çerçevesinde yapılmıştır.
Çalışma Alanı Standartları : Muhasebe denetiminde çalışma alanı standartları,denetim kapsamının ve denetim işlemlerinin belirlenmesinden,denetim bulgularının raporlanmasına kadar olan süreçteki uygulamanın ne şekilde olması gerektiğini belirleyen standartlardır.
İç Kontrol,işletme yönetiminin sorumluluğunda işletme varlıklarının korunmasını,finansal raporlamanın güvenirliliğini,faaliyetlerin etkinliğini ve işletme personelinin yasalara,politikalara,kurallara uygun davranmasını sağlamaya dönük bir süreçtir.Güçlü bir iç kontrole sahip işletmelerde denetim kapsamı daha dar tutulur,denetim süresi kısalır,denetimde daha az personelden yararlanılır ve daha az sayıda kanıtla yetinilir.Bunun tersi durumda,denetim riski ve maliyeti artacaktır.
Ne kadar kanıt toplanacağı kararı denetçiye aittir.Denetçi,denetlenen işletmenin iç kontrol sistemine ve incelenen mali tablo kaleminin durumuna göre ne büyüklükte kanıt toplayacağını kararlaştırır.
Kanıtın kalitesini belirlemede yararlanılan ölçütler şunlardır:
* Geçerlilik
* Nesnellik
* Süreklilik
* Zamanlılık
Birden fazla denetçinin görüşüne aynı yönde etki eden kanıtların nesnel olduğı kabul edilir.
Kaliteli bir denetimin son halkası,iyi hazırlanmış bir denetim raporudur.Esasen denetim raporu,mali tablolar üzerinde bir uzmanın incelme yaptığını göstereen tek kanıttır.
Raporlama standartları denetçinin,denetlenen mali tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri karşısındaki durumunu ve bu tablolarda yer alan bilgilerin doğruluğunu ve güvenirliliği hakkındaki görüşünün nasıl açıklayacağını belirleyen 4 standarttan oluşur.
Söz Konusu Standartlar Şunlardır :
* Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluk Standardı
* Muhasebe ilkelerinde Tutarlılık ( Devamlılık ) Standardı
* Yeterli açıklama Standardı
* Görüş bildirme standardı
Mali işlemlere ait verilerin hangi noktalarda ve nasıl tespit edileceği,bu veriler üzerinde ne tür işlemler yapılarak hangi bilgilerin elde edileceği ve bu işlemlerin hangi zaman dilimleri esas alınarak yapılacağı konuları,muhsebenin temel kavramları ile belirlenen çerçevede işlenir.Bu süreç sonunda elde edilen bilgilerin ne şekilde raporlanacağı genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile belirlenmiştir.
Muhasebenin Temel Kavramları
* Sosyal Sorumluluk * Tarafsızlık
* Kişilik * Tutarlılık
* Süreklilik * Tam açıklama
* Dönemsellik * İhitiyatlılık
* Para Ölçüsü * Önemlilik
* Maliyet Esası * Özün İnceliği
Genel Kabul Görmüş Muhasebe ilkeleri şunlardır
* Gelir gider ilkeleri
*Bilanço İlkeleri
Muhtemel denetçi görüşleri şunlardır
* Olumlu görüş
* Olumsuz görüş
* Şartlı görüş
* Görüş bildirmeme
Türkiyede Muhasebe ve Denetim Uygulamalarının yasal çerçevesi
* Sermeye piyasasında faaliyette bulunan şirketlerle ilgili düzenlemeler,Sermaye piyasası Kanunu çerçevesinde,Sermaya Piyasası kurulu gözetiminde
* Bankalar ve özel finans kurumları,BDDK
* Sigorta ve reasürans şirketleri,Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı
* İşletmelerin ticari faaliyetleri ile ilgili çerveve,Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
* Muhasebe meslek mensuplarının,görev ve sorumlulukları TÜRMOB ve ilgili meslek kurulları aracılığı ile Maliye Bakanlığı Gözetiminde
* Tüm işletmelerin muhasebe ve değerleme uygulamaları,Maliye Bakanlığı gözetiminde yürütülür
Sermaye piyasasında bağımsız denetleme ile ilgili en kapsamlı düzenleme,04.03.1996 tarihli Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğ ile yapılmıştır.
Denetçi,3 denetçi yardımcısı ile birlikte A şirketini denetime gitmiştir.Denetçi yardımcılarından bir tanesi,denetçiye danışmadan şirkette gördüğü aksaklığa kendi başına işlem yapmıştır.Bu durumda planlama ve gözetim’e aykırı davranmış olur.
* Denetçinin uyması gereken kurallara,Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları denilir.
* Bağımsız bir denetçinin mesleki kişiliği,bağımsızlığı ile ilgilidir.
* Yeterli ve kaliteli denetim kanıtlarının toplanması amacıyla izlenen yollara,denetim işlemleri denilir.
* Denetim uygulamalarının sağlıklı yürütülebilmesi için gerekli olan en önemli unsur,denetçinin bağımsızlığıdır.
Ünite 3
Raporun giriş paragrafı,denetçinin finansal tablolarda önemli yanlış beyanlar bulunmadığının mantıklı güvencesini elde ettiğini ifade eder.Görüş paragrafı,finansal tabloların tüm önemli yönleriyle dürüstçe sunulduğunu ifade eder.
Finansal tabloların içerdiği yanlış beyanların meydana geliş nedenleri şunlardır
* Raporlanmış bir finansal tablo unsurunun,hesabının veya kaleminin tutarı,sınıflaması veya sunumu ile bunların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre raporlanması halindeki tutarı,sınıflaması ve sunumu arasında fark olması
* Finansal tablo unsurlarından birinin,bir hesabın yada kalemin atlanması
* Finansal tablo açıklamasının,genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak sunulmaması
* Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak sunulmaması
* Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak açıklanması gereken bir bilgini atlanması
Denetçinin Önemlilik yargısına varmada izlediği adımlar şunlardır
1- Denetçinin Önemlilik Hakkında Ön Belirlemede Bulunması : Denetçinin önemlilik hakkında ilk belirleyeceği şey,önemlilik eşiğinin ne olacağıdır.Önemlilik eşiği,denetçinin finansal tablolarda yanlış beyan edilebileceğine ve yine de kullanıcıların mantıksal kararlarını etkilemeyeceğine inandığı maksimum tutardır.Ancak önemlilik kesinr bir kavram değil,göreli bir kavramdır.Önemlilik kavramları çoğunlukla bilanço ve gelir tablosı kalemlerine dayandırılır.Toplam gelir,toplam varlıklar ve öz semaye,önemliliğin uygulanmasında temel oluşturur.
2- Önemlilik Hakında İlk Belirlenen Hesap Kalanları veya işlem sınıflarına dağıtılması : Hesap kalanları finansal tablolardaki her bir satırı ifade eder,stoklar alacaklar gibi.İşlem sınıfı ise müşterinin muhasebe sistemi tarafından işlenen işlemlerin türünü ifade eder.İlk Önemlilik yargısı bir hesaba dağıtılınca o kabul edilebilir yanlışlık olarak ifade edilir.
Denetçinin,önemliliği dağıtırken dikkate alması gereken faktörler şunlardır
+ Hesabın finansal tablolar için göreli önemi
+ Hata beklentisi
+ Hesap kalanı ve işlem sınıfsını denetlemenin göreli maliyeti
3- Olası Yanlışlıkların tahmin edilmesi ve toplamlarının önemlilik hakkındaki ilk belirleme ile karşılaştırılması: Denetçi,kabul edilebilir yanlışlıklara göre belirlediği ve uyguladığı denetim yordamlarının sonuçlarına dayanarak her bir işlem sınıfı ve hesap kalanından kaynaklanan yanlışlıkları belirler.
Eğer müşteri,olası yanlışlıklar için finansal tabloları düzeltmeyi reddederse,denetçi finansal tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak dürüstçe sunulmaması nedeniyle olumsuz görüş veya koşullu görüş verebilir.
Denetim : Finansal tablo kullanıcıları için bilgi riskini sosyal olarak kabul edilebilir bir düzeye indirme sürecidir.
Bilgi Riski : Bir şirket tarafından yayımlanan finansal tabloların önemli ölçüde yanlış ve yanıltıcı olabilme olasılığıdır.
Denetim Riski : Denetçinin kendisi de finansal tablolar hakkında yanlış görüş verme riskiyle karşı karşıyadır.Bu toplam risk yani bilgi riski ve denetçinin iş riski,denetim riski olarak ifade edilir.
Geniş Anlamda Denetim Riski : Denetçinin finansal tablo hakkında uygun olmayan görüş verme olasılığıdır.Bu riskin en kötü şekli,yanıltıcı beyanları ortaya çıkarmadaki başarısızlığı nedeniyle denetçinin olumlu görüş verebilmesi riskidir.Denetim riski,denetim performansı için bir kalite kriteridir.
Denetim Riskinin Bileşenleri :
* Asıl ( Doğal ) Risk : İç kontrolün olmadığı varsayımıyla,bir savın finansal tablolardaki yanıltıcı beyanlara olan duyarlılığıdır.Asıl risk,müşterinin işinin,önemli türlerinin ve muhasebecilerin etkinliğinin fonsiyonudur.Denetçi asıl risk üzerinde kontorol sağlayamaz,sadece onun önemliliğini belirlemeye çalışır
* Kontrol Riski : Yanıltıcı beyanların müşterinin iç kontrol sistemi tarafından zamanında engellenmemesi riskidir.Denetçi kontrol yaratamaz ve kontrol edemez.Denetçiler sadece müşteri kontrol sitemini değerlendirebilir ve yanıltıcı beyanları ortaya çıkartmadaki başarısızlık olasılığını belirleyebilir.
* Bulgu riski : Yapılan maddi doğrulama yordamlarının hesap kalanları veya işletm sınıflarındaki bir yanıltıcı beyanı ortaya çıkaramama riskidir.Asıl risk ve kontrol riskinin aksine denetçi,bulgu riskini yöneten ve kontrol eden kanıt toplama yordamlrını uygulamaktan sorumludur.Bulgu riski,örnekleme riski ve örnekleme dışı risk olarak adlandırılan iki riskin veya belirsizliğin bileşiminden oluşur.Denetçi,işlem sınıfı veya hesap kalanlarının tamamını incelemeyebilir,bu durumda evrenden seçtiği örneklemi inceleyecektir.Eğer örneklem evreni temsil etmiyorsa,denetçi hesap kalanlarının doğruluğu hakkında yanlış sonuca ulaşabilir.Bu Riske örnekleme riski denilir.Diğer risk ise,denetçinin uygun olmayan denetim yordamını kullanması,uygun denetim yordamı kullandığı halde yanlışlıkları belirlemede başarısız olması veya denetim sonucunu yanlış yorumlaması nedeniyle meydana gelen risktir ve buna Örnekleme Dışı Risk denilir.
Denetim Riski = Asıl Risk X Kontrol Riski X Bulgu Riski
Denetim Kanıtları : Denetim görüşünün dayandığı bir sonuca ulaşmak için denetçi tarafından kullanılan tüm bilgilerdir ve finansal tabloların dayandığı muhasebe kayıtlarında yer alan bilgileri ve diğeri bilgileri kapsar.
Esas Muhasebe verileri,büyük defter,yevmiye defteri,yardımcı defterler,muhasebe yönetmelikleri,biçimsel yevmiye kayıtlarında yer almayan finansal tablo düzeltmeleri,maliyet dağıtımlarını destekleyen çalışma tabloları,hesaplamalar,mutabakatlar ve açıklamalardır.
Kanıt yeterli ve uygun olmalıdır.Yeterlilik kanıtın miktarı ile ilgili iken,uygunluk kanıtın niteliği ile ilgildir.Denetim kanıtının amacı bakımından yeterliliği ve uygunluğu,denetçinin profesyonel yargısına bağlıdır.
Kanıtın Yeterliliği,önemlililk ve risk unsurları tarafından belirlenir.Önemlilik,bazı konuların tek tek veya toplı olarak finansal tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak dürüstçe sunumu için,önemli olduğunu kabul eden kavramdır.
Kanıtın uygunluğu,niteliğinin ölçüsüdür ve bir kanıtın uygunluğu,onun işlem sınıfları,hesap kalanları,açıklamalar ve ilgii savlardaki yanlış beyanları ortaya çıkarması ve bunları desteklemesi bakımından hem güvenilir,hem de ilgili olmasına bağlıdır.
Kanıtın güvenirliliği,kanıtın elde edildiği koşullara bağlıdır.
Bu Konuda geliştirilen genellemeler şunlardır :
* Dışsal kaynaklardan elde edilen kanıt,içsel kaynklara göre daha güvenlidir.
* Eğer İç kontrol yapısı etkinse,içsel olarak yaratılan denetim kanıtı,zayıf iç kontrol yapısına göre daha güvenirlidir.
* Denetçi tafafından doğrudan elde edilen kanıt,dolaylı olarak elde edilen kanıttan daha inandırıcıdır.
* Kaynak,belgelerden sağlanan denetim kanıtı,fotokopi veya faksla sağlanan belgelerden daha güvenlidir.
* Denetim kanıtı ister kağıt,isterse elektronik ortamlarda olsyn,belgeli biçimde ise daha güvenirlidir.
Kanıtın ilgililiği,kanıtın denetim amacına uygunluğunu ifade eder.
Savlar,finansal tablo unsurları içinde vucut bulan ve yönetim tarafından yapılmış olan beyanlardır.
Yönetim,işletmenin finansal yapısını ve faaliyet sonuçlarını yansıtan finansal tabloların dürüstçe sunumundan sorumludur.
Denetçi tarafından kullanılan savlar şunlardır:
* Var olma veya meydana gelme
* Tamlık
* Haklar ve yükümlülükler
* Değerleme ve dağıtımlar
Denetçinin,denetim görüşünün dayanacağı,mantıklı sonuçları oluşturmak için uygulayacağı denetim yordamları şunlardır :
* Risk belirleme yordamları
* Kontrol testleri
* Maddi doğrulama yordamları
Çalışma Kağıtları : Denetçinin yaptığı çalışma ve denetim hakkında ulaştığı sonuçlarla iligli olarak tuttuğu kayıtlardır.
Çalışma kağıtlarının sahip olması gereken özellikler :
* İncelenmekte olan alan hakkında elde edilen bilginin belgelerini sağlamalıdır
* Denetim raporunda yer alan bulgular ve öneriler için güvenilir destek sağlamalıdır
* Denetim sürecinin tekdüzeliğini sağlamalıdır
* Performansın gözden geçirilmesi için bir araç sağlamalıdır
* Sonraki denetimlere yol göstermelidir
Çalışma kağıtları denetçinin genel kabul görmüş denetim standartlarına uygun olarak belgelediği denetim kanıtlarını kapsar.Özellikle,çalışma kağıtları denetçinin çalışma alanı standartlarına uygunluğunu belgeler.Denetim işinin planlanması ve planın yürütülmesi de çalışma kağıtlarında yer alır.Çalışma kağıtları astların çalışmalarının gözden geçirilmesinde odak noktası olarak da hizmet eder.
Denetim standartlarına göre çalışma kağıtlarının göstermesi gerekenler şunlardır :
* Müşterinin finansal tablolarının muhasebe kayıtlarıyla uzlaşmakta ve uyuşmakta olduğunu
* denetim çalışmasının uygun şekilde planlandığını ve yürütüldüğünü
* Denetimi planlamak,yapılacak olan testlerin yapısını,kapsamını ve zamanlanmasını belirlemek için müşterinin iç kontrol yapısı hakkında yeterince görüş elde edildiğini
* Bir denetim görüşü oluşturmaya yetecek ölçüde denetim kanıtı elde edildiğini
Çalışma kağıtlarının tipi,niceliği ve kapsamının belirlenmesinde denetçinin,profesyonel yargısını kullanırken dikkate aldığı faktörler şunlardır:
* Bir savın,hesabın veya işlem sınıfının yanıltıcı şekilde beyan edilme riski
* Denetçinin işi yapmak ve sonuçlarının değerlendirilmesinde kullanılması gereken yargının ölçüsü
* Uygulanan denetim yordamlarının niteliği
* Denetçinin elde ettiği kanıtın,test edilmekte olan sav için önemi
* Denetçinin belirlediği istisnaların niteliği ve kapsamı
* Denetçinin daha önce yapılan ve belgelenen çalışmadan kolayca görülmeyen bir sonucu belgeleme gereği
Çalışma kağıtları sürekli dosya ve cari dosya adı verilen iki dosyada saklanır.
Sürekli dosya,aynı müşteri ile sürekli çalışılması durumunda müşteriyle ilgili tarihsel bilgileri kapsar.
Sürekli dosyada yer alan sürekli yararlanılan ve kullanılabilir belgeler şunlardır:
* Şirket tüzüğü,yönetmelikleri veya şirket sözleşmesinin kopyaları
* Kira sözleşmeleri,tahvil sözleşmeleri ve telif sözleşmeleri gibi uzun vadeli sözleşmelerin kopyaları
* Şirketin geçmişine,ürünlerine ve pazarlarına ilişkin bilgiler
* Genel kurul,yönetim kurulu ve denetim komitelerinin önemli toplantılarına ilişkin tutanakların kopyaları
* Öz sermaye,dağıtılmamış karlar,ortaklık sermayesi ve benzerleri gibi,kalanları birkaç yıl nakledilen hesapların listesi
* Önceki yılların finansal tablolarının ve denetim raporlarının kopyaları
Cari Dosya: Yıllık çalışma dosyası olarak da isimlendirilen cari yılda yapılan işle ilgili veri ve bilgilerin yer aldığı dosyadır.
Çalışma kağıtlarının türleri şunlardır
1 – Denetimin yönetimi ile ilgili çalışma kağıtları : Denetimin planlanma adımının başındaki belgeleri kapsar
Cari Dosyadaki Yönetsel çalışma kağıtları arasında yer alan kalemler şunlardır:
* İş mektubu
* Personel görevlendirilmesi
* Müşterinin organizasyon şeması
* Yönetimle yapılan görüşmelerin notları
* Denetim komitesi başkanı ile yapılan görüşmelerin notları
* Notların ön analitik incelemesi
* Ön risk değerleme notları
* Ön önemlilik belirleme notları
* İşin planlanmasına ilişkin notlar
* Denetim işinin zaman planlanması
* İç Kontrol soru listesi ve kontrol analizleri
* Yönetim kontrolleri soru listesi
* Bilgisayar kontrolleri soru listesi
* İç kontrol sistemi akış çizelgesi
* Denetim programı
2 – Denetim Kanıt Kağıtları : Cari yıl denetim kanıt kağıtları,denetlenmekt olan belli savları,yapılan yordamların kayıtlarını,elde edilen kanıtları ve denetim sırasında verilen kararları kapsar.Çalışma kağıtları manyetik bantlar veya diskler ve bilgisayarda veya elle yazılmış kağıtlar olduğı gibi,fotoğraf şeklinde de olabilir.
Evrenden bir örneklem seçilmesi ve sadece bu örneklemin incelemeye alınması ile varılacak sonucun evrene mal edilmesi olayına istatistikte örnekleme adı verilir.
Denetimde Örnekleme, Denetim prosedürlerinin bir hesap kalanının unsurlarının sadece bir bölümüne veya sadece bir işlem katagorisine uygulanmasıyla,denetçilerin seçilmiş olan unsurların çeşitli karakteristıkleri üzerinde kanıtlayıcı unsurları elde ederek ve değerlendirerek evrenin bütünü üzerine bir sonuca ulaşmalarına veya bir sonuç çıkarmalarına yardımcı olmaya olanak verir.
Rassal Örneklem : İstatiski örnekleme olasılığına dayanır,yani evreni oluşturan her birimin örnekleme girme olasılığı vardır.
Başarılı bir örneklemin gerçekleşebilmesi için dikkat edilmesi gereken temel ilkeler şunlardır:
* Örneklem seçlecek evren hakkında bazı özel bilgiler baştan elde edilmelidir.
* Seçme işlemi ilgilenilen özellik veya değişkenden bağımsız olmalıdır
* Örneklem,bir önyargıya yer verilmeden seçilmelidir
* Örnekleme alınan birimlerden her biri diğerinden bağımsız olmalıdır
* Verilerin seçildiği alanlarla diğer alanlar arasında temel ayrımlar bulunlalıdır
* Örnekleme alınacak verilerin hepsine aynı koşullar,ayrıcalıksız uygulanmalıdır
Evren : Denetçinin bilgi edinek istediği ve aynı türden birimlerin oluşturduğu alan veya kütledir.Evren önceden tanımlanmış olmalıdır.
Evreni tanımlarken denetçinin bağlı olduğu ön koşullar şunlardır
* Evren,dentim amaçlarına uygun yapılmalıdır
* Evren tanımı,başka bnir denetçiye bir kalemin evrene ait olup olmayacağı belirleme olanağı verilmelidir.
Evren için verilebilecek örneklerler Şunlardır :
Evren İçeriği
Tüm Yıl sonu alacak hesapları Kalan vermeyen,borç ve alacak bakiyesi veren hesaplar
Yıl içinde yazılan tüm çekler Geçersiz ve kayıtlanmamış çekler dahil tüm çekler
Denetçi evrenin fiziksel yapılanışını önceden ve tam olarak belirlemelidir.Bu fiziksel yapılanmaya veya tüm evren birimlerini içeren listeye Örnekleme Çerçevesi denir.
Örnekleme yöntemi ile evren hakkında doğru sonuçlara vasrmanın yolu,tam olarak belirlenmiş bir örnekleme çervevesinden rassal olarak evreni temsil eden örneklem birimlerini çekmek ve evreni temsil eden bir örneklem oluşturmaktır.Bu şekilde elde edilmiş örnekleme,temsili örneklem denilir.
Örnekleme Riski : Denetçinin,örneklemi temel alan sonuçlarıyla,evrenin tamamına aynı yolla uyguladığı testlerden elde edeceği sonuçlar arasında fark olması olasılığıdır.Denetçinin oluşturduğu örneklemi inceleyerek elde ettiği sonuçların,gerçek durumdan farklı olması olasılığı,örnekleme riskidir ve aradaki fark,örnekleme hatası olarak nitelendirilir.
İç kontrole ilişkin uygunluk testlerinin gerçekleştirilmesinde örnekleme riski,Alfa riski ( Hata Tipi I ) ve Beta Riski ( Hata Tipi II ) olarak sınıflandırılır.
Alfa Riski( Tip I ) İç kontrol yeterince güvenilir olduğu halde,denetçinin örneklemden elde ettiği sonuçlara bakılarak iç kontrolün yeterli güveni sağlamadığı sonucuna varmasıdır.
Beta Riski ( Tip II ) : Alfa riskine göre tam tersi bir duruma işaret eder.Yani denetçinin,örneklemden elde ettiği sonuçlara bakarak iç kontrol yeterince güvenilir olmadığı halde,güvenilir olduğu kanısına varmasıdır.
Maddilik testlerinin gerçekleşmesinde belirtilen hata tipleri şunlardır :
* Yanlış Ret riski( Tip I ) Örneklem sonuçları hesap kalanlarında maddi bir hata olduğunu desteklemekle birlikte,maddi bir hata olmaması riskidir.
* Yanlış Kabul Riski ( Tip II ) Örneklem sonuçları hesap kalanlarında bir madddi hata olmadığını desteklemekle birlikte,maddi bir hata olması riskidir.Örnekleme dışı risk,insan hatalarından doğan risktir.Oysa örnekleme riski,tamamen şansa bağlıdır.
Denetim örneklemesinde temel yaklaşım,istatistiksel örnekleme ve istatiksel olmayan örneklemedi.İstatiksel olmayan örnekleme,olasılığa dayanmayan ve örneklerim birimlerinin seçiminde vceya örneklem büyüklüğünün belirlenmesinde denetçinin tamamen öznel olarak davranması ile gerçekleştirilen örnekleme türüdür.İstatiksel örneklemede,örneklem birimleri evrenden rassal(Tesadüfi ) olarak seçilmiş olmalı ve evrenin tüm karakteristiklerini yansıtmalıdır.Örneklem sonuçlarının sayısal ve matematiksel larak değerlendirilebişir olması da diğer bir koşuldur.
Özellikle muhasebe denetiminde istatiksel örnekleme için 3 temel model öne çıkmaktadır.
* Nitelik Örneklemesi
* Parasal birim örneklemesi
* Değişkenler örneklemesi ( Nicelik örneklemesi )
Nitelik örneklemesinde denetçi,muhasebe işlemlerinin doğruluğu ya da yanlışlığı üzerinde durur.Bu Örnekleme türü için önemli olan hatannın ya da bilinen parasal olarak ne kadar olduğu değil,var olup olmadığıdır.
1-Nitelik örneklemesi: Bir muhasebe evrenindeki hataların ortaya çıkış oranını tahmin etmek için kullanılan istatistiksel bir örnekleme türüdür.Nitelik örneklemesi,özellikle iç kontrol uygunluk testleri için elverişli bir örnekleme türüdür
Nitelik örneklemesinde dentçinin öncelikle belirlemesi gereken noktalar şunlardır
* Kontrol test amaçlarını belirlemek
* Kontrol politika ve prosedürlerinde sapmayı tanımlamak
* Evreni tanımlamak
* Örneklem birimini tanımlamak
* Örneklem büyüklüğünü belirlemek
Örneklem büyülüğünü doğru bir biçimde belirleyebilmek için denetçinin göz önünde tutması gereken faktörler şunlardır
* Kabul Edilebilir Risk : Denetçi iç kontrol güvenilir olmamasına rağmen örneklemden elde ettiği sonuçlarla onun güvenilir olduğu kanısına varma olasılığını bir risk olarak göz önünde tutacaktır.
* Kabul edilebilir sapma : Bu oaran,denetçinin kontrol prosedürlerine ilişkin duyduğu güvenden sapmanın kabul edebileceği maksimum orandır.
* Evrenin Beklenen SAğma Oranı : Denetçi,evrenin geçmiş yıllardaki sonuçlarına veya kılavuz(Pilot) örneklem sonuçlarına bakarak evrendeki sapmaya ilişkin beklentisini belirler.Bu kez evrenin beklenen sapması ile örneklem büyüklüğü arasında doğrusal bir ilişki vardır.
Denetçi sahte çek düzenlenmesi gibi sık rastlanmayan hatta çok özel olan bir durumu belirlemek istediğinde buluş örneklemesi olarak adlandırılan yönteme başvurur.Nitelik örneklemesinin bir türü olan buluş örneklemesi,denetçinin bir sapmayı sıfıra yakın bir olasılıkla beklediği durumlarda kullandığı örnekleme türüdür.
2-Parasal birim örneklemesi : Nitelik örneklemesi teknikleriyle,bir hesap sınıfına veya hesap kalanına ilişkin parasal tutar hatalarının tehminlerini yapmak için kullanılır.
Parasal Birim Örneklemesi uygulamasında denetçinin,örneklem büyüklüğünü belirlemesi için yapması gereken belirlemeler şunlardır
* Defter değeri
* Yanlış kabul riski için güvenirlilik faktörü
* Kabul edilebilir hata
* Beklenen hata
* Genişleme faktörü
Denetçinin,örneklem büyüklüğünü,yani kendisine kaç birimlik bir örneklemin yeterli olduğunu bulağı formül
. Defter değeri X Güvenirlilik faktörü .
Kabul ebilebilir hata – ( Beklenen hata X Genişleme Faktörü
3-Değişkenler Örneklemesi( Nicelik Örneklemesi ),denetçinin nicelik tahminlerine ulaşmak istediğinde kullnılan örneklem türüdür.Örneğin denetçi,bir hesaba veya hesap kesimine ilişkin parasal hata tahmini yapmak için oluşturacağı bir örneklemi kullanmak istiyorsa,değişkenler örneklemesine başvuracaktır. Denetçi değişkenler örneklemesini,tipik olarak hesap kalanlarında parasal hataların tahmini için kullanmaktadır.
Örneklem Büyüklüğünün Belirlenmesi için denetçinin Yapması Gereken Ön Belirlemeler Şunlardır :
* Evrenin Büyüklüğü
* Kabul Edilebilir Hata
* Beklenen Hata
* Yanlış Kabul Riski
* Standart sapma
Örneklem Seçimi :
Rassal Sayılar Tablosu : Denetçi,Örneklem birimlerinin rassal olarak seçilmesinde,rassal sayılar tablosu olarak adlandırılan bir tablodan etkin olarak yararlanabilir.Tablo rassal olarak oluşturulmuş ve veya 0 ile 9 arasında yer alan sayılardan üretilen dizileri içermektedir.Sayıların dizimi tamamen keyfi ve anlamsızdır.Yani o dizilerin oluşumunu ve konumunu etkileyen herhangi bir faktör yoktur.
Bilgisayarla Rassal Sayılar Oluşturulması : Bilgisayarla rassal sayıların yaratılması bir yazılıım yardımıyla kolaylıkla yapılabilir.Bu yöntemle rassal sayılar tablosunada gerek kalmaz
Sistematik Seçim: Sistematik seçim,denetçinin öncelikle bir örnekleme aralığı hesapladığı ve bu örnekleme aralığının büyüklüğüne göre örneklem birimlerini seçtiği seçim yöntemidir
Katmanlı Seçim : Katmanlı seçimin kendisi,örneklem birimlerinin seçimini yapan bir seçim tekniği değildir.Bununla birlikte,örneklem tasarımının etkinliğini arttırmada oldukça kullanışlıdır.Katmanlı seçimde evren,katmanlara ayrılarak büyük tutarların temsil edilmesine olanak verir.Nitelik örneklemsinden cok,değişkenler örneklemesinde kullanılır
Blok Seçim : Blok örneklem,evrenden,zaman olarak veya fiziksel olarak birbirine çok yakın birimlerin(belgelerin) seçilmesi işe oluşur.Örneğin nisan ayında kesilen tüm çekler,yıla ilişkin nakit ödemeleri incelemek üzere bir örneklem oluştururlar.
Bu blok seçimdir.Çünkü diğer aylara ait çeklerin seçilme şansı yoktur
Uygunluk testleri( Kontrol Testleri )
Yapılış zamanı açısından yıl içi testleri,Maddi Doğruluk testleri ise,yapılış zamanı açısından yıl sonu testleri olarak adlandırılmaktadır.
Denetimin Genel Amaçları Şunlardır
* Varolma ve Gerçekleşme ( Meydana Gelme )
* Tamlık
* Haklar ve yükümlülükler
* Değerleme ve Dağıtım
* Sunum ve Açıklama
Denetçinin hem uygunluk testlerinin hemde maddi doğruluk testlerinin amaçlarına ulaşmak için uygulayacağı testler şunlardır :
* İşlem testleri : İşlemlerin test edilmesidir.Bir işlemin belgelendirilmesinde ve muhasebe kayıtlarına geçirilmesinde düzenlenen tüm belgelerin ve izlenen tüm muhasabeleştirme işlemlerinin doğru olarak yerine getirilip getirilmediğinin denetçi tarafından incelenmesinde kullanılan testlerdir.İşlem testleri hem uygunluk testlerinin hemde maddi doğruluk testlerinin amaçlarına hizmet ettiği için çift amaçlı testler olarak kabul edilmektedir.
* Hesap Kalanı Testleri : Hesap kalanlarının doğru olup olmadığını değerlemek için tamamen maddi doğruluk testlerinin amacına hizmet etmek için kullanılan testlerdir.
Analitik Prosedürler : Bu Prosedürler denetçinin görüş oluşturmasına yardımcı olmak amacıyla analitik kanıtları elde etmede kullanılır.Bu prosedürler müşteri işletmenin finansal karakterli olan veya finansal karakterli olmayan çeşitli verileri ile işletmenin kayıtları arasındaki anlamlı ilişkilerin incelenmesiyle elde edilen sonuçların denetçi tarafından tahminlere uyup uymadığını belirlemek amacıyla kullanılr.Bu prosedürler maddi doğruluk testlerinin amacına hizmet eder ve yıl sonunda yapılan denetim testlerindendir.
Denetçinin yabancı kaynaklar grubuna uygulayacağı maddi doğruluk testleri şunlardır
* Gerçekleşme
* Tamlık
* Yükümlülükler
* Değerleme ve dağıtım
* Sunum ve Açıklama
Denetçi,maddi doğruluk testlerinin uygulanışında müşteri işletme yönetiminin bildirimleri olarak kabul edilen mali tablolara ilişkin beyanları kendine baz alır ve testleri bu bildirimler doğrultusunda yerin getirir.
Denetçininöz kaynaklar grubuna uygulayacağı uygunluk testleri şunlardır
* Denetçi işletmenin ana kuruluş sözleşmesini istemeli ve hisselerin dağılımı ile iligli incelemeler yapmalı
* Yönetim kurulu toplantı tutanakları ve genel kurul kararlarını isteyerek ana sözleşmede değişiklik yapılıp yapılmadığını incelemeli
* İşletmede çıkarılan hisse senetlerini nakit yerine ayni ödeme yapılıp yapılmadığını incelemeli,eğer yapılmış ise ne şekild e yapılmış bunu tespit etmeli
* Kar payı dağıtımları ile ilgili kararları incelemeli
* İşletmenin eğer borsada işlem gören hisse senetleri varsa bunlara ilişkin yetkilendirmeleri ve alınmış kararları netleştirmeli
Denetçinin öz kaynaklar ile ilgili olarak yapacağı maddi doğruluk testlerine ilişkin denetimin özel amaçları şunlardır:
* Bilançoda görülen öz kaynaklara işletmenin gerçekten sahip olup olmadığını ve her bir ortağın işletmedeki payının tutar doğruluğunu incelemeli ( GERÇEKLEŞME)
* Öz kaynaklar grubunun kalemlerini büyük defter ve yardımcı defterde yapılmış borç ve alacak kayıtlarında bir eksiklik olup olmadığını incelemeli ( TAMLIK )
* Gerçekten işletmenin bilançodaki tutarlarda borç yükümlülüğünün olup olmadığı ve kar dağıtımından doğan borç yükümlülüklerinin de incelenmesi gerekir (YÜKÜMLÜLÜKLER )
* Öz kaynaklar grubunun ilgili mali tabloda ilgli tarafta doğru bir içerikte sunulup sunulmadığının yani doğru sınıflandırılıp sınıflandırılmadığı ve gruba ait açıklamaların da dipnotlarda yer alıp almadığı kontrol edilmelidir.( SUNUŞ ve AÇIKLAMA )
İç Kontrol
Finansal bilgilerin doğruluğunu ve güvenirliliğini,faaliyetlerin etkinlik ve verimliliğini ve yapılan işlemlerin yasalara ve ilgili düzenlemelere uygun olmasını amaçlayan işletme içerisinde oluşturulmuş bir süreçtir.İç denetim ise,iç kontrolün bu amaçlara ulaşması için işletme içerisinde bulunması gereken zorunlu unsurlardan birisidir.
Denetçilerin iç kontrolle ilgilenmelerinin birinci nedeni,yapacakları denetim faaliyetlerini planlayabilmektir.İç kontrollerin temel amaçlarından birisi de finansal raporların doğruluğunu ve güvenirliliğini sağlamaktır.Eğer denetçi işletmenin iç kontrol sistemine güvenebileceği kanaatine ulaşır ise,daha sonraki çalışmalarını daha kolay çabuk ve az maliyetle gerçekleştirme olanağına kavuşacaktır.
İç Kontrol,bağımsız denetçilerin en önemli çalışma alanıdır.
İç Kontrol;
* Faaliyetlerin etkinliğini ve verimliliğini
* Finansal raporlamanın güvenirliğini
* Uyulması gereken yasa düzenlemelere uyumu ifade eder.
İç Kontrolün özellikleri :
* İç kontrol bir süreçtir
* İç kontrol,insanlar tarafından gerçekleştirilir
* İç kontrolden sadece,kabul edilebilir bir güven verilmesi beklenebilir,kesinlik veya garanti beklenemez
* İç kontrol,bir veya daha fazla ayrı ve fakat birbirleriyle ilintili kategorideki amaçları elde etmek için bir dişli vazifesi görür.
İç Kontrol açısından işletmenin amaçları şunlardır :
* Faaliyetle ilgili amaçlar : İşletme varlıklarının ve kaynaklarının etkin ve verimli kullanışıyla ilgili faaliyetsel amaçlardır
* Finansal raporlamayla ilgili amaçlar : Güvenilir finansal raporlar hazırlanmasıyla ilgili amaçlardır
* Uygunluk amaçları : İşletmenin uyması gereken yasa,yönetmelik ve diğer düzenlemelerle iligili amaçlarıdır
İç Kontrolün bu amaçlarla birlikte biribiriyle ilintili temel unsurları şunlardır
1- Kontrol çevresi : Bir işletmenin geçmişinden ve kültüründen etkilenen,işletmede çalışan kişilerde kontrol bilinci oluşmasını sağlayan tüm faktörlerdir
Bu Faktörler Şunlardır
* Dürüstlük ve etik değerler
* Uzmanlığın dikkate alınması
* Yönetim kurulu veya denetim komitesinin katılımı
* Yönetim felsefesi ve faaliyet yaklaşımı
* Örgütsel yapı
* Yetki ve sorumluluk verme yöntemleri
* İnsan kaynakları politikaları ve uygulamaları
2 – Risk Değerlemesi : Risk değerlemesi,bir işletmede amaçların belirlenmesi ve bu amaçlara ulaşmayı engelleyen iç ve dış faktörlerin dikkate alınarak yönetim tarzının biçimlendirilmesidir.
Risk değerlemesinde yapılması gereken temel aşamalar şunlardır
* Amaçların belirlenmesi
* Risklerin tespiti ve analizi
* Değişim yönetimi
3 – Kontrol Eylemleri : Kontrol eylemleri,işletmenin amaçlarına ulaşmasını engelleyecek risklerin önlenmesine yardımcı olan politikaların ve yordamların uygulanmasıdır.
Bir işletmedeki Kontrol Eylemleri Şunlardır :
* Üst yönetim kademelerinin,değişik alanlardaki performans sonuçlarını incelemesi
* Faaliyetsel veya eylemsel düzeydeki yöneticilerin kendi bölüm veya birimleriyle ilgili performans sonuçlarını izlemeleri
* Fiziksel kontroller
* Bilgi süreçleme ve bilgi sistemleri üzerindeki kontroller
* Amaçlar ile fiili sonuçların karşılaştırılmasını sağlayan performans göstergelerinin oluşturulması
* Görevlerin ayrımı
* Bir işletmenin yerine getirilmesi yetki ve sorumluluğuna sahip bir elemana,aynı işlemin kayıtlara geçirilmesi sorumluluğu verilmesidir
* İşlemleri kayıtlara geçirmekle görevli kişi,bu işlemle bağlantılı varlıkların korunmasından sorumlu olmamalıdır
4- Bilgi ve İletişim : Bilgi sistemleri,bir işletmenin faaliyetlerinin devamlılığını ve kontrolünü mümkün kılan,faaliyetse,finansal ve uygunlukla ilgili bilgileri içeren raporları üretmekle görevlidir.
İç Kontrol açısından yeterliği olan bir işletmede yönetim kademelerine ulaşan bilginin sahip olması gereken nitelikler:
* Gereklilik * Geçerlilik * Ulaşılabilirlilik
* Zamanlılık * Doğruluk
5 – İzleme : Dört unsurda ortaya çıkan iç kontrol tablosunun sürekli takip edilmesi ve değerlendirilmesi demektir.İzleme esasta iki temel nedene yöneliktir,birincisi kurulmuş bulunan iç kontrol sisteminin etkinliğinin takibi ve değerlendirilmesi amacıyla yapılan izlemedir.İkincisi ise,yeni gelişmeler değişen koşullar neticesinde işletmede uygulanabilecek yeni kontrol yöntemlerinin tespitine yönelik izlemedir.
İç denetim :Yönetim kurulunun izleme sorumluğunu yerine getirmesinde yardımcı olan işlet içi bir birimdir.
İzleme,bir anlamda iç kontrol faaliyetlerinin etkinliğini ve sürekliliğini temin eder.Bu nedenle izlemeyi bir süreç olarak düşünmek gerekir.
Bu sürecin aşamaları şunlardır :
* Kontrol faaliyetlerinin uygun personel tarafından yapılıp yapılmadığının izlenmesi
* Kontrol faaliyetlerinin uygun bir şekilde,zamanlı olarak yerine getirilip getirilmediğinin izlenmesi
* Belirlenen alanda gerekli düzeltme eyleminin yapılıp yapılmadığının izlenmesi
İç denetimin temel sorumluluklarından birisi,iç kontrol prosedürlerinin uygulanışını ve uygunluğunu değerlendirmektir.
Denetçinin,incelediği işlem grubuyla ilgili görüş oluşturulması sırasında takip edeceği sürecin aşamaları şunlardır:
* İç kontrol unsurları hakkında bilgi edinilmesi
* Kontrol riskinin başlangıç belirlemesinin yapılması
* Gereken finansal tablo açıklamalari için ilave kontrol testlerinin yapılması
* Hata bulma riski ile kontrol riskinin korelasyonu
* Hata bulma riskine uygun maddi doğruluk testlerinin düzenlenmesi
Denetçilerin,iç kontrolle iligili bilgi toplamada en yaygın olarak kullandıkları yöntemler şunlardır
* İç kontrol soru kağıdı ( anket yöntemi)
* Akış şemaları düzenleme
* Not alma
İç Kontrol soru kağıdı : Bir işletmenin iç kontrollerinin mümkün olan tüm yönlerine ilişkin soruları içeren bir listedir.Soru kağıdı evet-hayır-uygulanamaz biçiminde cevaplara göre hazırlanmıştır.Hayır cevapları o noktada iç kontrolün olmadığı veya etkisiz olduğu durumları gösterir.
Akış şemaları ise,bir işlem grubu veya bir bölümle ilgili olarak veri ve yetki akışını gösteren bir semboller diyagramıdır.
Kontrol Riskinin belirlenmesinde denetçinin yapabilecekleri şunlardır :
* Söz konusu hesap veya işlem grubuyla ilgili potansiyel hataları belirleme
* Bu hataları önleyebilecek veya bulabilecek uygun iç kontrollerin mevcut olup olmadığını belirleme
* Kontoller mevcut ise etkinliğini değerlendirmek için testler yapılması
Uygunluk testleri,iç kontrollerin değerlendirilmesi için yapılan testlerdir.Bunlara kontrol testleride denilmektedir.
İç Kontrolle uygulanan uygunluk testlerinin amaçları şunlardır :
* Kontrollerin tasarlanış etkinliğinin değerlendirilmesidir.Örneğin,akış şemaları düzenlenirken veya soru kağıtları doldurulurken aynı zamanda kanıtlar toplanmış olacaktır.
* İşleyiş etkinliğinin değerlendirilmesidir.Başka bir ifade ile tasarlanan kontrol politika ve prosedürlerinin düzenleniş amacına uygun biçimde yerine getirilip getirilmediğinden değerlendirilmesidir.
Uygunluk testleri sonucunda elde edilen ve denetçinin dikkat etmesi gereken faktörler şunlardır
* Kanıtın türü
* Kanıtın kaynağı
* Kanıtın zamanlılığı
* Kanıtın karşılıklı ilgiliği
Denetçiler,kontrol riski belirleme çalışmalarını tamamladıktan sonra belirledikleri risk düzeyine göre maddi doğruluk testlerini uygulamaya geçerler
Maddi doğruluk testleri,finansal tablolardaki tutarların ve açıklamalarının doğruluğunu değerlendirebilmek için kanıt toplama işlemleridir.Bu konuda amaç,uygunluk testlerinde olduğu gibi iç kontrol politika ve prosedürleri değil,direkt denetçinin hedefi olan finansal tablolardaki beyanlardır.Eğer denetçi yüksek bir iç kontrol düzeyi belirlemiş başka bir deyişle iç kontrollerin zayıf olduğuna karar vermiş ise yapacağı maddi doğruluk testlerini daha etkili prosedürlerden oluşturacaktır.
Kontrol riski yüksek olduğu zaman,maddi doğruluk testleri bilanço tarihinde veya ona çok yakın zamanlarda yerine getilecektir.Kontrol riskinin yüksek olması durumunda,maddi doğruluk testlerinden elde edilecek kanıt miktarı daha çok olacaktır.
Denetim işinin kabulü
Bir denetim faaliyeti,denetm firmasının,kendisini denetmelek isteyen işletmenin denetim talebini kabul etmesiyle başlar.
Denetçi seçimi,incelenecek dönemin başlangıcında yapılmalıdır.Seçim ise,yönetim kurulunun bir alt komitesi olan denetim komitesi yapılmalıdır.Denetim firmasının,denetim işini kabul etmeden önce işletmeyi ön bir değerlendirmeden geçirmesi gerekir.
Ön değerlendirmede yapılabilecekler şunlardır :
* Denetim firması,denetim talebinde bulunan işletmeyi değerlendirmek için,işletmenin ilişkide bulunduğu bankaları,müşterileri,muhasebecileri ve avukatlarırla görüşebilir.
* Denetim firması,geçmiş denetçileri inceleyerek,işletmenin geçmişteki denetim işine bakış açısı ve niçin denetçi değiştirdiğiyle ilgili bilgi sahibi olabilir.
* İşletmenin üst yönetimi ve kilit noktalardaki yöneticileriyle görüşmeler yapmak yararlı olacaktır.Denetim firması,işletmenin organizasyonu ve belge akışıyla ilgililik araştırmasını bu safhada yerine getirir.
Denetimin Planlanması
* Denetim İşinin Kabulü
* Müşteri Hakkında Bilgi Edinme
* Denetim Programının Yapılması
Denetim firması yönetime güvenebileceğine ve onun beyan ettiği finansal tabloları makul bir risk düzeyiyle denetleyebileceğine inanır ise,denetim işini kabul eder.Bu karar taraflar arasında düzenlenen bir anlaşma mektubu ile resmi hale getirilir.Bu anlaşma mektubunda denetimin başlayış ve bitiş tarihi,denetimin kapsamı,varsa sınırlamalar,denetim raporunun teslim tarihi,denetim ücreti ve denetimle ilgili denetim firması ve işletmenin sorumluluklarının sınırları yer alır.
Denetim Programının Yapılması Sürecindeki Aşamalar Şunlardır :
* İşletme faaliyetlerinin işlem grubu veya hesap bazında gruplara ayrılması
* Her bir işletm grubu veya hesap için kontrol riski belirlemelerinin yapılması
* Ger bir işlem grubu veya hesap için özel denetim amaçlarının belirlenmesi
* Her bir işlem grubu veya hesap için uygunluk testleri ve maddi doğruluk testlerinin boyutunun,zamanının ve niteliğinin belirlenmesi.
Denetim
Ekonomik eylemler ve olaylar hakkındaki savlar ile oluşturulmuş kriterler arasındaki uygunluğun derecesini araştırmak için bağımsız bir uzman tarafından bu savlarla ilgili kanıtların nesnel olarak elde edilmesi ,değerlendirilmesi ve sonuçların bilgi kullanıcılarına iletilmesi sürecidir.
Finansal tabloların bağımsız denetçiler tarafından denetlenmesini gerektiren nedenler şunlardır
* Bir işletmede düzenlenen tabloların güvenilir olmasından birinci derecede işletme yönetimi sorumludur..Ancak işletme sahipleri ile işletme yöneticileri arasında çıkar çatışması vardır.Bu nedenle bilgi kullanıcılaırının kararlarında kullanacakları bilginin,bağımsız bir uzman tarafından denetlenmesi gerekir.
* Muhasebe sisteminin giderek karmaşıklaşması
* Finansal tablolarda sunulan bilgilerin ve bu bilgilerin yaratıldığı sistemin güvenirliliğinin saptanması sürecinde uyulması gereken ilke,kural,yasa ve yönetmelikleri bilen,tarafsız bir uzman tarafından araştırılması gereğinin çıkması
* Potansiyel yatırımcılar,satıcılar,kredi kurumları ve sendikalardan oluşan işletme dışındaki gruplar,işletme ilişkilerinden gereksinim duydukları bilgilere birinci elden ulaşamamaktadırlar.
* Ticaretin boyutlarının gelişmesi ile işletmelerin faaliyetleri ulusal ve hatta ulus ötesi boyutlara varmıştır ve buna paralel olarak ulusal ve uluslararası para ve sermaye piyasalarında da önemli gelişmeler olmuştur.Söz konusu gelişmeler işletmeler tarafından veya işletmelerle ilgili kişi ve kuruluşlar tarafından alınan ekonomik kararların toplumun geniş kesimlerini etkilemesine neden olmaktdır.
Denetim Kavramının içindeki terimler Şunlardır :
* Ölçüt : Bir denetim firması tarafından yapılan finansal tablo denetiminde ölçüt,Genel Kabul Görmüş Muhasebe ilkeleri iken,maliye tarafından yapılan vergi denetiminde ölçüt;vergi yasaları ve düzenlemeleridir
* Kanıt : Denetlenmekte olan bilginin kabul edilen ölçütlerde uygunluk içinde olup olmadığının belirlenmesi için denetçi tarafından nesnel olarak elde edilerek değerlenen bilgidir.Kanıt müşterinin sözlü beyanı,üçüncü kişilerle yazışmaları,denetçi tarafından yapılan gözlem ve soruşturmalar gibi çeşitli şekillerde olabilir.
* Denetçini bağımsızlığı : Denetçinin,kanıtların değerlendirilmesinden sonra uygun bir sonuca ulaşabilmesi için toplayacağı kanıtların niteliğinin ve miktarının ne olacağını belirleyebilmek uzmanlığa,kullanılan ölçütleri anlayabilme niteliğine ve bağımsız düşünme yapısına sahip olması gerekir.
* Denetim raporu : Denetçi,denetim işinin sonunda ulaştığı sonucu ilgili kullanıcılara iletmek amacıyla bir rapor düzenler.Denetim raporu,denetimin türüne ve amacına,rapor kullanıcılarının gereksinimlerine göre değişebilmekle birlikte,genelde denetlenen bilginin doğruluk ve güvenirliliğinin onayını veya reddini içeren bir görüşün açıklanmasını içerir.
Amaçlarına Göre Denetim Türleri
* Finansal tablo denetimi : Finansal tablo denetiminin amacı,denetlenen işletmeye ait finansal tablo sonuçlarını dürüst ve doğru bir şekilde yansıtıp yansıtmadığını araştırmaktır.Bu denetim genellikle dış bilgi kullanıcılarının gereksinimlerini karşılar.
* Uygunluk Denetimi : Uygunluk denetiminin amacı,işletmede işletme personeli tarafından yapılan işletmlerin,yetkili organlarca konulmuş olan belli kural ve yöntemlere uygun olarak yapılıp yapılmadığını araştırmaktır.Uygunluk denetimi,işletme içindeki denetçiler tarafından yapılır.
* Faaliyet denetimi : Bir işletmenin faaliyet yordamlarının ve politikalarının,işletmenin herhangi bir bölümün etkinliğinin ve verimliliğinin değerlendirilmesi amacıyla gözden geçirilmesidir.
* Özel Amaçlı Denetimler : Özel amaçlı denetimler,belli bir bilgi kullanıcısı için belli bir konuda yapılan denetimdir.Örneğin bankaların kredi vermeden önce yaptıkları denetim ve vergi denetimi özel amaçlı denetimtir.
Denetçinin Konumuna Göre Denetim Türleri :
* Bağımsız denetçi ve dış denetim
* İç denetçi ve iç denetim
* Kamu denetçisi ve kamusal denetim
Muhasebe sisteminin çıktısı olan finansal tablolar,denetimin girdisidir.Muhasebe denetiminin amacı,kaydedilmiş olan bilgilerin ait oldukları dönemde meydana gelip gelmediklerinin ve ekonomik olayları doğru yansıtıp yansıtmadıklarının araştırılmasıdır.
Türkiye’de bağımsız dış denetimle ilgili ilk resmi düzenleme sermaye piyasası kurulu’nun 1987’ de çıkarttığı Sermaye Piyasasında Bağımsız Dış Denetleme Hakkındaki Yönetmelik ile olmuştur.Denetim kuruluşları,baş denetçiler,denetçi yardımcıları,yöneticiler ve ortaklardan oluşmaktadır.
İkinci düzenleme 1989 yılında 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik,Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik kanunu ile yapılmıştır.
Kamu denetçileri,özel sektör kuruluşlarında vergi denetimi yapar.
Ünite 2
Denetim ile ilgili bir sorun çıktığında,bunun çözümü için veya denetçinin denetim uygulamalarında ne şekilde davranacağı ve denetçi görüşünün nasıl oluşacağı ile ilgili ayrıntılı ve resmi yorum ve açıklamalara da gereksinim duyulur.Bu türk alt ilkelere Denetim Standartları denilir.
Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları
Genel Standartlar Çalışma Alanı Standartları Raporlama Standartları
* Eğitim ve yeterlilik * Planlama ve Gözetim * Uygunluk
* Bağımsızlık * İç Kontrolün İncelenmesi * Tutarlılık
* Mesleki özen ve Dikkat * Kanıt Toplama * Yeterli Açıklama
* Görüş Bildirme
Genel Standartlar: Gerçekleştirilecek denetim faaliyetinin kalitesinden emin olmak için denetçinin,sahip olması gereken özellikleri ve alınması gereken önlemleri açıklamaktır.
Ülkemizde meslek eğitim,staj ve sınavlar ile ilgili düzenlemeler 1989 tarihli,3568 sayılı yasa çerçevesinde yapılmıştır.
Çalışma Alanı Standartları : Muhasebe denetiminde çalışma alanı standartları,denetim kapsamının ve denetim işlemlerinin belirlenmesinden,denetim bulgularının raporlanmasına kadar olan süreçteki uygulamanın ne şekilde olması gerektiğini belirleyen standartlardır.
İç Kontrol,işletme yönetiminin sorumluluğunda işletme varlıklarının korunmasını,finansal raporlamanın güvenirliliğini,faaliyetlerin etkinliğini ve işletme personelinin yasalara,politikalara,kurallara uygun davranmasını sağlamaya dönük bir süreçtir.Güçlü bir iç kontrole sahip işletmelerde denetim kapsamı daha dar tutulur,denetim süresi kısalır,denetimde daha az personelden yararlanılır ve daha az sayıda kanıtla yetinilir.Bunun tersi durumda,denetim riski ve maliyeti artacaktır.
Ne kadar kanıt toplanacağı kararı denetçiye aittir.Denetçi,denetlenen işletmenin iç kontrol sistemine ve incelenen mali tablo kaleminin durumuna göre ne büyüklükte kanıt toplayacağını kararlaştırır.
Kanıtın kalitesini belirlemede yararlanılan ölçütler şunlardır:
* Geçerlilik
* Nesnellik
* Süreklilik
* Zamanlılık
Birden fazla denetçinin görüşüne aynı yönde etki eden kanıtların nesnel olduğı kabul edilir.
Kaliteli bir denetimin son halkası,iyi hazırlanmış bir denetim raporudur.Esasen denetim raporu,mali tablolar üzerinde bir uzmanın incelme yaptığını göstereen tek kanıttır.
Raporlama standartları denetçinin,denetlenen mali tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri karşısındaki durumunu ve bu tablolarda yer alan bilgilerin doğruluğunu ve güvenirliliği hakkındaki görüşünün nasıl açıklayacağını belirleyen 4 standarttan oluşur.
Söz Konusu Standartlar Şunlardır :
* Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluk Standardı
* Muhasebe ilkelerinde Tutarlılık ( Devamlılık ) Standardı
* Yeterli açıklama Standardı
* Görüş bildirme standardı
Mali işlemlere ait verilerin hangi noktalarda ve nasıl tespit edileceği,bu veriler üzerinde ne tür işlemler yapılarak hangi bilgilerin elde edileceği ve bu işlemlerin hangi zaman dilimleri esas alınarak yapılacağı konuları,muhsebenin temel kavramları ile belirlenen çerçevede işlenir.Bu süreç sonunda elde edilen bilgilerin ne şekilde raporlanacağı genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile belirlenmiştir.
Muhasebenin Temel Kavramları
* Sosyal Sorumluluk * Tarafsızlık
* Kişilik * Tutarlılık
* Süreklilik * Tam açıklama
* Dönemsellik * İhitiyatlılık
* Para Ölçüsü * Önemlilik
* Maliyet Esası * Özün İnceliği
Genel Kabul Görmüş Muhasebe ilkeleri şunlardır
* Gelir gider ilkeleri
*Bilanço İlkeleri
Muhtemel denetçi görüşleri şunlardır
* Olumlu görüş
* Olumsuz görüş
* Şartlı görüş
* Görüş bildirmeme
Türkiyede Muhasebe ve Denetim Uygulamalarının yasal çerçevesi
* Sermeye piyasasında faaliyette bulunan şirketlerle ilgili düzenlemeler,Sermaye piyasası Kanunu çerçevesinde,Sermaya Piyasası kurulu gözetiminde
* Bankalar ve özel finans kurumları,BDDK
* Sigorta ve reasürans şirketleri,Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı
* İşletmelerin ticari faaliyetleri ile ilgili çerveve,Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
* Muhasebe meslek mensuplarının,görev ve sorumlulukları TÜRMOB ve ilgili meslek kurulları aracılığı ile Maliye Bakanlığı Gözetiminde
* Tüm işletmelerin muhasebe ve değerleme uygulamaları,Maliye Bakanlığı gözetiminde yürütülür
Sermaye piyasasında bağımsız denetleme ile ilgili en kapsamlı düzenleme,04.03.1996 tarihli Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğ ile yapılmıştır.
Denetçi,3 denetçi yardımcısı ile birlikte A şirketini denetime gitmiştir.Denetçi yardımcılarından bir tanesi,denetçiye danışmadan şirkette gördüğü aksaklığa kendi başına işlem yapmıştır.Bu durumda planlama ve gözetim’e aykırı davranmış olur.
* Denetçinin uyması gereken kurallara,Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları denilir.
* Bağımsız bir denetçinin mesleki kişiliği,bağımsızlığı ile ilgilidir.
* Yeterli ve kaliteli denetim kanıtlarının toplanması amacıyla izlenen yollara,denetim işlemleri denilir.
* Denetim uygulamalarının sağlıklı yürütülebilmesi için gerekli olan en önemli unsur,denetçinin bağımsızlığıdır.
Ünite 3
Raporun giriş paragrafı,denetçinin finansal tablolarda önemli yanlış beyanlar bulunmadığının mantıklı güvencesini elde ettiğini ifade eder.Görüş paragrafı,finansal tabloların tüm önemli yönleriyle dürüstçe sunulduğunu ifade eder.
Finansal tabloların içerdiği yanlış beyanların meydana geliş nedenleri şunlardır
* Raporlanmış bir finansal tablo unsurunun,hesabının veya kaleminin tutarı,sınıflaması veya sunumu ile bunların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre raporlanması halindeki tutarı,sınıflaması ve sunumu arasında fark olması
* Finansal tablo unsurlarından birinin,bir hesabın yada kalemin atlanması
* Finansal tablo açıklamasının,genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak sunulmaması
* Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak sunulmaması
* Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak açıklanması gereken bir bilgini atlanması
Denetçinin Önemlilik yargısına varmada izlediği adımlar şunlardır
1- Denetçinin Önemlilik Hakkında Ön Belirlemede Bulunması : Denetçinin önemlilik hakkında ilk belirleyeceği şey,önemlilik eşiğinin ne olacağıdır.Önemlilik eşiği,denetçinin finansal tablolarda yanlış beyan edilebileceğine ve yine de kullanıcıların mantıksal kararlarını etkilemeyeceğine inandığı maksimum tutardır.Ancak önemlilik kesinr bir kavram değil,göreli bir kavramdır.Önemlilik kavramları çoğunlukla bilanço ve gelir tablosı kalemlerine dayandırılır.Toplam gelir,toplam varlıklar ve öz semaye,önemliliğin uygulanmasında temel oluşturur.
2- Önemlilik Hakında İlk Belirlenen Hesap Kalanları veya işlem sınıflarına dağıtılması : Hesap kalanları finansal tablolardaki her bir satırı ifade eder,stoklar alacaklar gibi.İşlem sınıfı ise müşterinin muhasebe sistemi tarafından işlenen işlemlerin türünü ifade eder.İlk Önemlilik yargısı bir hesaba dağıtılınca o kabul edilebilir yanlışlık olarak ifade edilir.
Denetçinin,önemliliği dağıtırken dikkate alması gereken faktörler şunlardır
+ Hesabın finansal tablolar için göreli önemi
+ Hata beklentisi
+ Hesap kalanı ve işlem sınıfsını denetlemenin göreli maliyeti
3- Olası Yanlışlıkların tahmin edilmesi ve toplamlarının önemlilik hakkındaki ilk belirleme ile karşılaştırılması: Denetçi,kabul edilebilir yanlışlıklara göre belirlediği ve uyguladığı denetim yordamlarının sonuçlarına dayanarak her bir işlem sınıfı ve hesap kalanından kaynaklanan yanlışlıkları belirler.
Eğer müşteri,olası yanlışlıklar için finansal tabloları düzeltmeyi reddederse,denetçi finansal tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak dürüstçe sunulmaması nedeniyle olumsuz görüş veya koşullu görüş verebilir.
Denetim : Finansal tablo kullanıcıları için bilgi riskini sosyal olarak kabul edilebilir bir düzeye indirme sürecidir.
Bilgi Riski : Bir şirket tarafından yayımlanan finansal tabloların önemli ölçüde yanlış ve yanıltıcı olabilme olasılığıdır.
Denetim Riski : Denetçinin kendisi de finansal tablolar hakkında yanlış görüş verme riskiyle karşı karşıyadır.Bu toplam risk yani bilgi riski ve denetçinin iş riski,denetim riski olarak ifade edilir.
Geniş Anlamda Denetim Riski : Denetçinin finansal tablo hakkında uygun olmayan görüş verme olasılığıdır.Bu riskin en kötü şekli,yanıltıcı beyanları ortaya çıkarmadaki başarısızlığı nedeniyle denetçinin olumlu görüş verebilmesi riskidir.Denetim riski,denetim performansı için bir kalite kriteridir.
Denetim Riskinin Bileşenleri :
* Asıl ( Doğal ) Risk : İç kontrolün olmadığı varsayımıyla,bir savın finansal tablolardaki yanıltıcı beyanlara olan duyarlılığıdır.Asıl risk,müşterinin işinin,önemli türlerinin ve muhasebecilerin etkinliğinin fonsiyonudur.Denetçi asıl risk üzerinde kontorol sağlayamaz,sadece onun önemliliğini belirlemeye çalışır
* Kontrol Riski : Yanıltıcı beyanların müşterinin iç kontrol sistemi tarafından zamanında engellenmemesi riskidir.Denetçi kontrol yaratamaz ve kontrol edemez.Denetçiler sadece müşteri kontrol sitemini değerlendirebilir ve yanıltıcı beyanları ortaya çıkartmadaki başarısızlık olasılığını belirleyebilir.
* Bulgu riski : Yapılan maddi doğrulama yordamlarının hesap kalanları veya işletm sınıflarındaki bir yanıltıcı beyanı ortaya çıkaramama riskidir.Asıl risk ve kontrol riskinin aksine denetçi,bulgu riskini yöneten ve kontrol eden kanıt toplama yordamlrını uygulamaktan sorumludur.Bulgu riski,örnekleme riski ve örnekleme dışı risk olarak adlandırılan iki riskin veya belirsizliğin bileşiminden oluşur.Denetçi,işlem sınıfı veya hesap kalanlarının tamamını incelemeyebilir,bu durumda evrenden seçtiği örneklemi inceleyecektir.Eğer örneklem evreni temsil etmiyorsa,denetçi hesap kalanlarının doğruluğu hakkında yanlış sonuca ulaşabilir.Bu Riske örnekleme riski denilir.Diğer risk ise,denetçinin uygun olmayan denetim yordamını kullanması,uygun denetim yordamı kullandığı halde yanlışlıkları belirlemede başarısız olması veya denetim sonucunu yanlış yorumlaması nedeniyle meydana gelen risktir ve buna Örnekleme Dışı Risk denilir.
Denetim Riski = Asıl Risk X Kontrol Riski X Bulgu Riski
Denetim Kanıtları : Denetim görüşünün dayandığı bir sonuca ulaşmak için denetçi tarafından kullanılan tüm bilgilerdir ve finansal tabloların dayandığı muhasebe kayıtlarında yer alan bilgileri ve diğeri bilgileri kapsar.
Esas Muhasebe verileri,büyük defter,yevmiye defteri,yardımcı defterler,muhasebe yönetmelikleri,biçimsel yevmiye kayıtlarında yer almayan finansal tablo düzeltmeleri,maliyet dağıtımlarını destekleyen çalışma tabloları,hesaplamalar,mutabakatlar ve açıklamalardır.
Kanıt yeterli ve uygun olmalıdır.Yeterlilik kanıtın miktarı ile ilgili iken,uygunluk kanıtın niteliği ile ilgildir.Denetim kanıtının amacı bakımından yeterliliği ve uygunluğu,denetçinin profesyonel yargısına bağlıdır.
Kanıtın Yeterliliği,önemlililk ve risk unsurları tarafından belirlenir.Önemlilik,bazı konuların tek tek veya toplı olarak finansal tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak dürüstçe sunumu için,önemli olduğunu kabul eden kavramdır.
Kanıtın uygunluğu,niteliğinin ölçüsüdür ve bir kanıtın uygunluğu,onun işlem sınıfları,hesap kalanları,açıklamalar ve ilgii savlardaki yanlış beyanları ortaya çıkarması ve bunları desteklemesi bakımından hem güvenilir,hem de ilgili olmasına bağlıdır.
Kanıtın güvenirliliği,kanıtın elde edildiği koşullara bağlıdır.
Bu Konuda geliştirilen genellemeler şunlardır :
* Dışsal kaynaklardan elde edilen kanıt,içsel kaynklara göre daha güvenlidir.
* Eğer İç kontrol yapısı etkinse,içsel olarak yaratılan denetim kanıtı,zayıf iç kontrol yapısına göre daha güvenirlidir.
* Denetçi tafafından doğrudan elde edilen kanıt,dolaylı olarak elde edilen kanıttan daha inandırıcıdır.
* Kaynak,belgelerden sağlanan denetim kanıtı,fotokopi veya faksla sağlanan belgelerden daha güvenlidir.
* Denetim kanıtı ister kağıt,isterse elektronik ortamlarda olsyn,belgeli biçimde ise daha güvenirlidir.
Kanıtın ilgililiği,kanıtın denetim amacına uygunluğunu ifade eder.
Savlar,finansal tablo unsurları içinde vucut bulan ve yönetim tarafından yapılmış olan beyanlardır.
Yönetim,işletmenin finansal yapısını ve faaliyet sonuçlarını yansıtan finansal tabloların dürüstçe sunumundan sorumludur.
Denetçi tarafından kullanılan savlar şunlardır:
* Var olma veya meydana gelme
* Tamlık
* Haklar ve yükümlülükler
* Değerleme ve dağıtımlar
Denetçinin,denetim görüşünün dayanacağı,mantıklı sonuçları oluşturmak için uygulayacağı denetim yordamları şunlardır :
* Risk belirleme yordamları
* Kontrol testleri
* Maddi doğrulama yordamları
Çalışma Kağıtları : Denetçinin yaptığı çalışma ve denetim hakkında ulaştığı sonuçlarla iligli olarak tuttuğu kayıtlardır.
Çalışma kağıtlarının sahip olması gereken özellikler :
* İncelenmekte olan alan hakkında elde edilen bilginin belgelerini sağlamalıdır
* Denetim raporunda yer alan bulgular ve öneriler için güvenilir destek sağlamalıdır
* Denetim sürecinin tekdüzeliğini sağlamalıdır
* Performansın gözden geçirilmesi için bir araç sağlamalıdır
* Sonraki denetimlere yol göstermelidir
Çalışma kağıtları denetçinin genel kabul görmüş denetim standartlarına uygun olarak belgelediği denetim kanıtlarını kapsar.Özellikle,çalışma kağıtları denetçinin çalışma alanı standartlarına uygunluğunu belgeler.Denetim işinin planlanması ve planın yürütülmesi de çalışma kağıtlarında yer alır.Çalışma kağıtları astların çalışmalarının gözden geçirilmesinde odak noktası olarak da hizmet eder.
Denetim standartlarına göre çalışma kağıtlarının göstermesi gerekenler şunlardır :
* Müşterinin finansal tablolarının muhasebe kayıtlarıyla uzlaşmakta ve uyuşmakta olduğunu
* denetim çalışmasının uygun şekilde planlandığını ve yürütüldüğünü
* Denetimi planlamak,yapılacak olan testlerin yapısını,kapsamını ve zamanlanmasını belirlemek için müşterinin iç kontrol yapısı hakkında yeterince görüş elde edildiğini
* Bir denetim görüşü oluşturmaya yetecek ölçüde denetim kanıtı elde edildiğini
Çalışma kağıtlarının tipi,niceliği ve kapsamının belirlenmesinde denetçinin,profesyonel yargısını kullanırken dikkate aldığı faktörler şunlardır:
* Bir savın,hesabın veya işlem sınıfının yanıltıcı şekilde beyan edilme riski
* Denetçinin işi yapmak ve sonuçlarının değerlendirilmesinde kullanılması gereken yargının ölçüsü
* Uygulanan denetim yordamlarının niteliği
* Denetçinin elde ettiği kanıtın,test edilmekte olan sav için önemi
* Denetçinin belirlediği istisnaların niteliği ve kapsamı
* Denetçinin daha önce yapılan ve belgelenen çalışmadan kolayca görülmeyen bir sonucu belgeleme gereği
Çalışma kağıtları sürekli dosya ve cari dosya adı verilen iki dosyada saklanır.
Sürekli dosya,aynı müşteri ile sürekli çalışılması durumunda müşteriyle ilgili tarihsel bilgileri kapsar.
Sürekli dosyada yer alan sürekli yararlanılan ve kullanılabilir belgeler şunlardır:
* Şirket tüzüğü,yönetmelikleri veya şirket sözleşmesinin kopyaları
* Kira sözleşmeleri,tahvil sözleşmeleri ve telif sözleşmeleri gibi uzun vadeli sözleşmelerin kopyaları
* Şirketin geçmişine,ürünlerine ve pazarlarına ilişkin bilgiler
* Genel kurul,yönetim kurulu ve denetim komitelerinin önemli toplantılarına ilişkin tutanakların kopyaları
* Öz sermaye,dağıtılmamış karlar,ortaklık sermayesi ve benzerleri gibi,kalanları birkaç yıl nakledilen hesapların listesi
* Önceki yılların finansal tablolarının ve denetim raporlarının kopyaları
Cari Dosya: Yıllık çalışma dosyası olarak da isimlendirilen cari yılda yapılan işle ilgili veri ve bilgilerin yer aldığı dosyadır.
Çalışma kağıtlarının türleri şunlardır
1 – Denetimin yönetimi ile ilgili çalışma kağıtları : Denetimin planlanma adımının başındaki belgeleri kapsar
Cari Dosyadaki Yönetsel çalışma kağıtları arasında yer alan kalemler şunlardır:
* İş mektubu
* Personel görevlendirilmesi
* Müşterinin organizasyon şeması
* Yönetimle yapılan görüşmelerin notları
* Denetim komitesi başkanı ile yapılan görüşmelerin notları
* Notların ön analitik incelemesi
* Ön risk değerleme notları
* Ön önemlilik belirleme notları
* İşin planlanmasına ilişkin notlar
* Denetim işinin zaman planlanması
* İç Kontrol soru listesi ve kontrol analizleri
* Yönetim kontrolleri soru listesi
* Bilgisayar kontrolleri soru listesi
* İç kontrol sistemi akış çizelgesi
* Denetim programı
2 – Denetim Kanıt Kağıtları : Cari yıl denetim kanıt kağıtları,denetlenmekt olan belli savları,yapılan yordamların kayıtlarını,elde edilen kanıtları ve denetim sırasında verilen kararları kapsar.Çalışma kağıtları manyetik bantlar veya diskler ve bilgisayarda veya elle yazılmış kağıtlar olduğı gibi,fotoğraf şeklinde de olabilir.
Evrenden bir örneklem seçilmesi ve sadece bu örneklemin incelemeye alınması ile varılacak sonucun evrene mal edilmesi olayına istatistikte örnekleme adı verilir.
Denetimde Örnekleme, Denetim prosedürlerinin bir hesap kalanının unsurlarının sadece bir bölümüne veya sadece bir işlem katagorisine uygulanmasıyla,denetçilerin seçilmiş olan unsurların çeşitli karakteristıkleri üzerinde kanıtlayıcı unsurları elde ederek ve değerlendirerek evrenin bütünü üzerine bir sonuca ulaşmalarına veya bir sonuç çıkarmalarına yardımcı olmaya olanak verir.
Rassal Örneklem : İstatiski örnekleme olasılığına dayanır,yani evreni oluşturan her birimin örnekleme girme olasılığı vardır.
Başarılı bir örneklemin gerçekleşebilmesi için dikkat edilmesi gereken temel ilkeler şunlardır:
* Örneklem seçlecek evren hakkında bazı özel bilgiler baştan elde edilmelidir.
* Seçme işlemi ilgilenilen özellik veya değişkenden bağımsız olmalıdır
* Örneklem,bir önyargıya yer verilmeden seçilmelidir
* Örnekleme alınan birimlerden her biri diğerinden bağımsız olmalıdır
* Verilerin seçildiği alanlarla diğer alanlar arasında temel ayrımlar bulunlalıdır
* Örnekleme alınacak verilerin hepsine aynı koşullar,ayrıcalıksız uygulanmalıdır
Evren : Denetçinin bilgi edinek istediği ve aynı türden birimlerin oluşturduğu alan veya kütledir.Evren önceden tanımlanmış olmalıdır.
Evreni tanımlarken denetçinin bağlı olduğu ön koşullar şunlardır
* Evren,dentim amaçlarına uygun yapılmalıdır
* Evren tanımı,başka bnir denetçiye bir kalemin evrene ait olup olmayacağı belirleme olanağı verilmelidir.
Evren için verilebilecek örneklerler Şunlardır :
Evren İçeriği
Tüm Yıl sonu alacak hesapları Kalan vermeyen,borç ve alacak bakiyesi veren hesaplar
Yıl içinde yazılan tüm çekler Geçersiz ve kayıtlanmamış çekler dahil tüm çekler
Denetçi evrenin fiziksel yapılanışını önceden ve tam olarak belirlemelidir.Bu fiziksel yapılanmaya veya tüm evren birimlerini içeren listeye Örnekleme Çerçevesi denir.
Örnekleme yöntemi ile evren hakkında doğru sonuçlara vasrmanın yolu,tam olarak belirlenmiş bir örnekleme çervevesinden rassal olarak evreni temsil eden örneklem birimlerini çekmek ve evreni temsil eden bir örneklem oluşturmaktır.Bu şekilde elde edilmiş örnekleme,temsili örneklem denilir.
Örnekleme Riski : Denetçinin,örneklemi temel alan sonuçlarıyla,evrenin tamamına aynı yolla uyguladığı testlerden elde edeceği sonuçlar arasında fark olması olasılığıdır.Denetçinin oluşturduğu örneklemi inceleyerek elde ettiği sonuçların,gerçek durumdan farklı olması olasılığı,örnekleme riskidir ve aradaki fark,örnekleme hatası olarak nitelendirilir.
İç kontrole ilişkin uygunluk testlerinin gerçekleştirilmesinde örnekleme riski,Alfa riski ( Hata Tipi I ) ve Beta Riski ( Hata Tipi II ) olarak sınıflandırılır.
Alfa Riski( Tip I ) İç kontrol yeterince güvenilir olduğu halde,denetçinin örneklemden elde ettiği sonuçlara bakılarak iç kontrolün yeterli güveni sağlamadığı sonucuna varmasıdır.
Beta Riski ( Tip II ) : Alfa riskine göre tam tersi bir duruma işaret eder.Yani denetçinin,örneklemden elde ettiği sonuçlara bakarak iç kontrol yeterince güvenilir olmadığı halde,güvenilir olduğu kanısına varmasıdır.
Maddilik testlerinin gerçekleşmesinde belirtilen hata tipleri şunlardır :
* Yanlış Ret riski( Tip I ) Örneklem sonuçları hesap kalanlarında maddi bir hata olduğunu desteklemekle birlikte,maddi bir hata olmaması riskidir.
* Yanlış Kabul Riski ( Tip II ) Örneklem sonuçları hesap kalanlarında bir madddi hata olmadığını desteklemekle birlikte,maddi bir hata olması riskidir.Örnekleme dışı risk,insan hatalarından doğan risktir.Oysa örnekleme riski,tamamen şansa bağlıdır.
Denetim örneklemesinde temel yaklaşım,istatistiksel örnekleme ve istatiksel olmayan örneklemedi.İstatiksel olmayan örnekleme,olasılığa dayanmayan ve örneklerim birimlerinin seçiminde vceya örneklem büyüklüğünün belirlenmesinde denetçinin tamamen öznel olarak davranması ile gerçekleştirilen örnekleme türüdür.İstatiksel örneklemede,örneklem birimleri evrenden rassal(Tesadüfi ) olarak seçilmiş olmalı ve evrenin tüm karakteristiklerini yansıtmalıdır.Örneklem sonuçlarının sayısal ve matematiksel larak değerlendirilebişir olması da diğer bir koşuldur.
Özellikle muhasebe denetiminde istatiksel örnekleme için 3 temel model öne çıkmaktadır.
* Nitelik Örneklemesi
* Parasal birim örneklemesi
* Değişkenler örneklemesi ( Nicelik örneklemesi )
Nitelik örneklemesinde denetçi,muhasebe işlemlerinin doğruluğu ya da yanlışlığı üzerinde durur.Bu Örnekleme türü için önemli olan hatannın ya da bilinen parasal olarak ne kadar olduğu değil,var olup olmadığıdır.
1-Nitelik örneklemesi: Bir muhasebe evrenindeki hataların ortaya çıkış oranını tahmin etmek için kullanılan istatistiksel bir örnekleme türüdür.Nitelik örneklemesi,özellikle iç kontrol uygunluk testleri için elverişli bir örnekleme türüdür
Nitelik örneklemesinde dentçinin öncelikle belirlemesi gereken noktalar şunlardır
* Kontrol test amaçlarını belirlemek
* Kontrol politika ve prosedürlerinde sapmayı tanımlamak
* Evreni tanımlamak
* Örneklem birimini tanımlamak
* Örneklem büyüklüğünü belirlemek
Örneklem büyülüğünü doğru bir biçimde belirleyebilmek için denetçinin göz önünde tutması gereken faktörler şunlardır
* Kabul Edilebilir Risk : Denetçi iç kontrol güvenilir olmamasına rağmen örneklemden elde ettiği sonuçlarla onun güvenilir olduğu kanısına varma olasılığını bir risk olarak göz önünde tutacaktır.
* Kabul edilebilir sapma : Bu oaran,denetçinin kontrol prosedürlerine ilişkin duyduğu güvenden sapmanın kabul edebileceği maksimum orandır.
* Evrenin Beklenen SAğma Oranı : Denetçi,evrenin geçmiş yıllardaki sonuçlarına veya kılavuz(Pilot) örneklem sonuçlarına bakarak evrendeki sapmaya ilişkin beklentisini belirler.Bu kez evrenin beklenen sapması ile örneklem büyüklüğü arasında doğrusal bir ilişki vardır.
Denetçi sahte çek düzenlenmesi gibi sık rastlanmayan hatta çok özel olan bir durumu belirlemek istediğinde buluş örneklemesi olarak adlandırılan yönteme başvurur.Nitelik örneklemesinin bir türü olan buluş örneklemesi,denetçinin bir sapmayı sıfıra yakın bir olasılıkla beklediği durumlarda kullandığı örnekleme türüdür.
2-Parasal birim örneklemesi : Nitelik örneklemesi teknikleriyle,bir hesap sınıfına veya hesap kalanına ilişkin parasal tutar hatalarının tehminlerini yapmak için kullanılır.
Parasal Birim Örneklemesi uygulamasında denetçinin,örneklem büyüklüğünü belirlemesi için yapması gereken belirlemeler şunlardır
* Defter değeri
* Yanlış kabul riski için güvenirlilik faktörü
* Kabul edilebilir hata
* Beklenen hata
* Genişleme faktörü
Denetçinin,örneklem büyüklüğünü,yani kendisine kaç birimlik bir örneklemin yeterli olduğunu bulağı formül
. Defter değeri X Güvenirlilik faktörü .
Kabul ebilebilir hata – ( Beklenen hata X Genişleme Faktörü
3-Değişkenler Örneklemesi( Nicelik Örneklemesi ),denetçinin nicelik tahminlerine ulaşmak istediğinde kullnılan örneklem türüdür.Örneğin denetçi,bir hesaba veya hesap kesimine ilişkin parasal hata tahmini yapmak için oluşturacağı bir örneklemi kullanmak istiyorsa,değişkenler örneklemesine başvuracaktır. Denetçi değişkenler örneklemesini,tipik olarak hesap kalanlarında parasal hataların tahmini için kullanmaktadır.
Örneklem Büyüklüğünün Belirlenmesi için denetçinin Yapması Gereken Ön Belirlemeler Şunlardır :
* Evrenin Büyüklüğü
* Kabul Edilebilir Hata
* Beklenen Hata
* Yanlış Kabul Riski
* Standart sapma
Örneklem Seçimi :
Rassal Sayılar Tablosu : Denetçi,Örneklem birimlerinin rassal olarak seçilmesinde,rassal sayılar tablosu olarak adlandırılan bir tablodan etkin olarak yararlanabilir.Tablo rassal olarak oluşturulmuş ve veya 0 ile 9 arasında yer alan sayılardan üretilen dizileri içermektedir.Sayıların dizimi tamamen keyfi ve anlamsızdır.Yani o dizilerin oluşumunu ve konumunu etkileyen herhangi bir faktör yoktur.
Bilgisayarla Rassal Sayılar Oluşturulması : Bilgisayarla rassal sayıların yaratılması bir yazılıım yardımıyla kolaylıkla yapılabilir.Bu yöntemle rassal sayılar tablosunada gerek kalmaz
Sistematik Seçim: Sistematik seçim,denetçinin öncelikle bir örnekleme aralığı hesapladığı ve bu örnekleme aralığının büyüklüğüne göre örneklem birimlerini seçtiği seçim yöntemidir
Katmanlı Seçim : Katmanlı seçimin kendisi,örneklem birimlerinin seçimini yapan bir seçim tekniği değildir.Bununla birlikte,örneklem tasarımının etkinliğini arttırmada oldukça kullanışlıdır.Katmanlı seçimde evren,katmanlara ayrılarak büyük tutarların temsil edilmesine olanak verir.Nitelik örneklemsinden cok,değişkenler örneklemesinde kullanılır
Blok Seçim : Blok örneklem,evrenden,zaman olarak veya fiziksel olarak birbirine çok yakın birimlerin(belgelerin) seçilmesi işe oluşur.Örneğin nisan ayında kesilen tüm çekler,yıla ilişkin nakit ödemeleri incelemek üzere bir örneklem oluştururlar.
Bu blok seçimdir.Çünkü diğer aylara ait çeklerin seçilme şansı yoktur
Uygunluk testleri( Kontrol Testleri )
Yapılış zamanı açısından yıl içi testleri,Maddi Doğruluk testleri ise,yapılış zamanı açısından yıl sonu testleri olarak adlandırılmaktadır.
Denetimin Genel Amaçları Şunlardır
* Varolma ve Gerçekleşme ( Meydana Gelme )
* Tamlık
* Haklar ve yükümlülükler
* Değerleme ve Dağıtım
* Sunum ve Açıklama
Denetçinin hem uygunluk testlerinin hemde maddi doğruluk testlerinin amaçlarına ulaşmak için uygulayacağı testler şunlardır :
* İşlem testleri : İşlemlerin test edilmesidir.Bir işlemin belgelendirilmesinde ve muhasebe kayıtlarına geçirilmesinde düzenlenen tüm belgelerin ve izlenen tüm muhasabeleştirme işlemlerinin doğru olarak yerine getirilip getirilmediğinin denetçi tarafından incelenmesinde kullanılan testlerdir.İşlem testleri hem uygunluk testlerinin hemde maddi doğruluk testlerinin amaçlarına hizmet ettiği için çift amaçlı testler olarak kabul edilmektedir.
* Hesap Kalanı Testleri : Hesap kalanlarının doğru olup olmadığını değerlemek için tamamen maddi doğruluk testlerinin amacına hizmet etmek için kullanılan testlerdir.
Analitik Prosedürler : Bu Prosedürler denetçinin görüş oluşturmasına yardımcı olmak amacıyla analitik kanıtları elde etmede kullanılır.Bu prosedürler müşteri işletmenin finansal karakterli olan veya finansal karakterli olmayan çeşitli verileri ile işletmenin kayıtları arasındaki anlamlı ilişkilerin incelenmesiyle elde edilen sonuçların denetçi tarafından tahminlere uyup uymadığını belirlemek amacıyla kullanılr.Bu prosedürler maddi doğruluk testlerinin amacına hizmet eder ve yıl sonunda yapılan denetim testlerindendir.
Denetçinin yabancı kaynaklar grubuna uygulayacağı maddi doğruluk testleri şunlardır
* Gerçekleşme
* Tamlık
* Yükümlülükler
* Değerleme ve dağıtım
* Sunum ve Açıklama
Denetçi,maddi doğruluk testlerinin uygulanışında müşteri işletme yönetiminin bildirimleri olarak kabul edilen mali tablolara ilişkin beyanları kendine baz alır ve testleri bu bildirimler doğrultusunda yerin getirir.
Denetçininöz kaynaklar grubuna uygulayacağı uygunluk testleri şunlardır
* Denetçi işletmenin ana kuruluş sözleşmesini istemeli ve hisselerin dağılımı ile iligli incelemeler yapmalı
* Yönetim kurulu toplantı tutanakları ve genel kurul kararlarını isteyerek ana sözleşmede değişiklik yapılıp yapılmadığını incelemeli
* İşletmede çıkarılan hisse senetlerini nakit yerine ayni ödeme yapılıp yapılmadığını incelemeli,eğer yapılmış ise ne şekild e yapılmış bunu tespit etmeli
* Kar payı dağıtımları ile ilgili kararları incelemeli
* İşletmenin eğer borsada işlem gören hisse senetleri varsa bunlara ilişkin yetkilendirmeleri ve alınmış kararları netleştirmeli
Denetçinin öz kaynaklar ile ilgili olarak yapacağı maddi doğruluk testlerine ilişkin denetimin özel amaçları şunlardır:
* Bilançoda görülen öz kaynaklara işletmenin gerçekten sahip olup olmadığını ve her bir ortağın işletmedeki payının tutar doğruluğunu incelemeli ( GERÇEKLEŞME)
* Öz kaynaklar grubunun kalemlerini büyük defter ve yardımcı defterde yapılmış borç ve alacak kayıtlarında bir eksiklik olup olmadığını incelemeli ( TAMLIK )
* Gerçekten işletmenin bilançodaki tutarlarda borç yükümlülüğünün olup olmadığı ve kar dağıtımından doğan borç yükümlülüklerinin de incelenmesi gerekir (YÜKÜMLÜLÜKLER )
* Öz kaynaklar grubunun ilgili mali tabloda ilgli tarafta doğru bir içerikte sunulup sunulmadığının yani doğru sınıflandırılıp sınıflandırılmadığı ve gruba ait açıklamaların da dipnotlarda yer alıp almadığı kontrol edilmelidir.( SUNUŞ ve AÇIKLAMA )
İç Kontrol
Finansal bilgilerin doğruluğunu ve güvenirliliğini,faaliyetlerin etkinlik ve verimliliğini ve yapılan işlemlerin yasalara ve ilgili düzenlemelere uygun olmasını amaçlayan işletme içerisinde oluşturulmuş bir süreçtir.İç denetim ise,iç kontrolün bu amaçlara ulaşması için işletme içerisinde bulunması gereken zorunlu unsurlardan birisidir.
Denetçilerin iç kontrolle ilgilenmelerinin birinci nedeni,yapacakları denetim faaliyetlerini planlayabilmektir.İç kontrollerin temel amaçlarından birisi de finansal raporların doğruluğunu ve güvenirliliğini sağlamaktır.Eğer denetçi işletmenin iç kontrol sistemine güvenebileceği kanaatine ulaşır ise,daha sonraki çalışmalarını daha kolay çabuk ve az maliyetle gerçekleştirme olanağına kavuşacaktır.
İç Kontrol,bağımsız denetçilerin en önemli çalışma alanıdır.
İç Kontrol;
* Faaliyetlerin etkinliğini ve verimliliğini
* Finansal raporlamanın güvenirliğini
* Uyulması gereken yasa düzenlemelere uyumu ifade eder.
İç Kontrolün özellikleri :
* İç kontrol bir süreçtir
* İç kontrol,insanlar tarafından gerçekleştirilir
* İç kontrolden sadece,kabul edilebilir bir güven verilmesi beklenebilir,kesinlik veya garanti beklenemez
* İç kontrol,bir veya daha fazla ayrı ve fakat birbirleriyle ilintili kategorideki amaçları elde etmek için bir dişli vazifesi görür.
İç Kontrol açısından işletmenin amaçları şunlardır :
* Faaliyetle ilgili amaçlar : İşletme varlıklarının ve kaynaklarının etkin ve verimli kullanışıyla ilgili faaliyetsel amaçlardır
* Finansal raporlamayla ilgili amaçlar : Güvenilir finansal raporlar hazırlanmasıyla ilgili amaçlardır
* Uygunluk amaçları : İşletmenin uyması gereken yasa,yönetmelik ve diğer düzenlemelerle iligili amaçlarıdır
İç Kontrolün bu amaçlarla birlikte biribiriyle ilintili temel unsurları şunlardır
1- Kontrol çevresi : Bir işletmenin geçmişinden ve kültüründen etkilenen,işletmede çalışan kişilerde kontrol bilinci oluşmasını sağlayan tüm faktörlerdir
Bu Faktörler Şunlardır
* Dürüstlük ve etik değerler
* Uzmanlığın dikkate alınması
* Yönetim kurulu veya denetim komitesinin katılımı
* Yönetim felsefesi ve faaliyet yaklaşımı
* Örgütsel yapı
* Yetki ve sorumluluk verme yöntemleri
* İnsan kaynakları politikaları ve uygulamaları
2 – Risk Değerlemesi : Risk değerlemesi,bir işletmede amaçların belirlenmesi ve bu amaçlara ulaşmayı engelleyen iç ve dış faktörlerin dikkate alınarak yönetim tarzının biçimlendirilmesidir.
Risk değerlemesinde yapılması gereken temel aşamalar şunlardır
* Amaçların belirlenmesi
* Risklerin tespiti ve analizi
* Değişim yönetimi
3 – Kontrol Eylemleri : Kontrol eylemleri,işletmenin amaçlarına ulaşmasını engelleyecek risklerin önlenmesine yardımcı olan politikaların ve yordamların uygulanmasıdır.
Bir işletmedeki Kontrol Eylemleri Şunlardır :
* Üst yönetim kademelerinin,değişik alanlardaki performans sonuçlarını incelemesi
* Faaliyetsel veya eylemsel düzeydeki yöneticilerin kendi bölüm veya birimleriyle ilgili performans sonuçlarını izlemeleri
* Fiziksel kontroller
* Bilgi süreçleme ve bilgi sistemleri üzerindeki kontroller
* Amaçlar ile fiili sonuçların karşılaştırılmasını sağlayan performans göstergelerinin oluşturulması
* Görevlerin ayrımı
* Bir işletmenin yerine getirilmesi yetki ve sorumluluğuna sahip bir elemana,aynı işlemin kayıtlara geçirilmesi sorumluluğu verilmesidir
* İşlemleri kayıtlara geçirmekle görevli kişi,bu işlemle bağlantılı varlıkların korunmasından sorumlu olmamalıdır
4- Bilgi ve İletişim : Bilgi sistemleri,bir işletmenin faaliyetlerinin devamlılığını ve kontrolünü mümkün kılan,faaliyetse,finansal ve uygunlukla ilgili bilgileri içeren raporları üretmekle görevlidir.
İç Kontrol açısından yeterliği olan bir işletmede yönetim kademelerine ulaşan bilginin sahip olması gereken nitelikler:
* Gereklilik * Geçerlilik * Ulaşılabilirlilik
* Zamanlılık * Doğruluk
5 – İzleme : Dört unsurda ortaya çıkan iç kontrol tablosunun sürekli takip edilmesi ve değerlendirilmesi demektir.İzleme esasta iki temel nedene yöneliktir,birincisi kurulmuş bulunan iç kontrol sisteminin etkinliğinin takibi ve değerlendirilmesi amacıyla yapılan izlemedir.İkincisi ise,yeni gelişmeler değişen koşullar neticesinde işletmede uygulanabilecek yeni kontrol yöntemlerinin tespitine yönelik izlemedir.
İç denetim :Yönetim kurulunun izleme sorumluğunu yerine getirmesinde yardımcı olan işlet içi bir birimdir.
İzleme,bir anlamda iç kontrol faaliyetlerinin etkinliğini ve sürekliliğini temin eder.Bu nedenle izlemeyi bir süreç olarak düşünmek gerekir.
Bu sürecin aşamaları şunlardır :
* Kontrol faaliyetlerinin uygun personel tarafından yapılıp yapılmadığının izlenmesi
* Kontrol faaliyetlerinin uygun bir şekilde,zamanlı olarak yerine getirilip getirilmediğinin izlenmesi
* Belirlenen alanda gerekli düzeltme eyleminin yapılıp yapılmadığının izlenmesi
İç denetimin temel sorumluluklarından birisi,iç kontrol prosedürlerinin uygulanışını ve uygunluğunu değerlendirmektir.
Denetçinin,incelediği işlem grubuyla ilgili görüş oluşturulması sırasında takip edeceği sürecin aşamaları şunlardır:
* İç kontrol unsurları hakkında bilgi edinilmesi
* Kontrol riskinin başlangıç belirlemesinin yapılması
* Gereken finansal tablo açıklamalari için ilave kontrol testlerinin yapılması
* Hata bulma riski ile kontrol riskinin korelasyonu
* Hata bulma riskine uygun maddi doğruluk testlerinin düzenlenmesi
Denetçilerin,iç kontrolle iligili bilgi toplamada en yaygın olarak kullandıkları yöntemler şunlardır
* İç kontrol soru kağıdı ( anket yöntemi)
* Akış şemaları düzenleme
* Not alma
İç Kontrol soru kağıdı : Bir işletmenin iç kontrollerinin mümkün olan tüm yönlerine ilişkin soruları içeren bir listedir.Soru kağıdı evet-hayır-uygulanamaz biçiminde cevaplara göre hazırlanmıştır.Hayır cevapları o noktada iç kontrolün olmadığı veya etkisiz olduğu durumları gösterir.
Akış şemaları ise,bir işlem grubu veya bir bölümle ilgili olarak veri ve yetki akışını gösteren bir semboller diyagramıdır.
Kontrol Riskinin belirlenmesinde denetçinin yapabilecekleri şunlardır :
* Söz konusu hesap veya işlem grubuyla ilgili potansiyel hataları belirleme
* Bu hataları önleyebilecek veya bulabilecek uygun iç kontrollerin mevcut olup olmadığını belirleme
* Kontoller mevcut ise etkinliğini değerlendirmek için testler yapılması
Uygunluk testleri,iç kontrollerin değerlendirilmesi için yapılan testlerdir.Bunlara kontrol testleride denilmektedir.
İç Kontrolle uygulanan uygunluk testlerinin amaçları şunlardır :
* Kontrollerin tasarlanış etkinliğinin değerlendirilmesidir.Örneğin,akış şemaları düzenlenirken veya soru kağıtları doldurulurken aynı zamanda kanıtlar toplanmış olacaktır.
* İşleyiş etkinliğinin değerlendirilmesidir.Başka bir ifade ile tasarlanan kontrol politika ve prosedürlerinin düzenleniş amacına uygun biçimde yerine getirilip getirilmediğinden değerlendirilmesidir.
Uygunluk testleri sonucunda elde edilen ve denetçinin dikkat etmesi gereken faktörler şunlardır
* Kanıtın türü
* Kanıtın kaynağı
* Kanıtın zamanlılığı
* Kanıtın karşılıklı ilgiliği
Denetçiler,kontrol riski belirleme çalışmalarını tamamladıktan sonra belirledikleri risk düzeyine göre maddi doğruluk testlerini uygulamaya geçerler
Maddi doğruluk testleri,finansal tablolardaki tutarların ve açıklamalarının doğruluğunu değerlendirebilmek için kanıt toplama işlemleridir.Bu konuda amaç,uygunluk testlerinde olduğu gibi iç kontrol politika ve prosedürleri değil,direkt denetçinin hedefi olan finansal tablolardaki beyanlardır.Eğer denetçi yüksek bir iç kontrol düzeyi belirlemiş başka bir deyişle iç kontrollerin zayıf olduğuna karar vermiş ise yapacağı maddi doğruluk testlerini daha etkili prosedürlerden oluşturacaktır.
Kontrol riski yüksek olduğu zaman,maddi doğruluk testleri bilanço tarihinde veya ona çok yakın zamanlarda yerine getilecektir.Kontrol riskinin yüksek olması durumunda,maddi doğruluk testlerinden elde edilecek kanıt miktarı daha çok olacaktır.
Denetim işinin kabulü
Bir denetim faaliyeti,denetm firmasının,kendisini denetmelek isteyen işletmenin denetim talebini kabul etmesiyle başlar.
Denetçi seçimi,incelenecek dönemin başlangıcında yapılmalıdır.Seçim ise,yönetim kurulunun bir alt komitesi olan denetim komitesi yapılmalıdır.Denetim firmasının,denetim işini kabul etmeden önce işletmeyi ön bir değerlendirmeden geçirmesi gerekir.
Ön değerlendirmede yapılabilecekler şunlardır :
* Denetim firması,denetim talebinde bulunan işletmeyi değerlendirmek için,işletmenin ilişkide bulunduğu bankaları,müşterileri,muhasebecileri ve avukatlarırla görüşebilir.
* Denetim firması,geçmiş denetçileri inceleyerek,işletmenin geçmişteki denetim işine bakış açısı ve niçin denetçi değiştirdiğiyle ilgili bilgi sahibi olabilir.
* İşletmenin üst yönetimi ve kilit noktalardaki yöneticileriyle görüşmeler yapmak yararlı olacaktır.Denetim firması,işletmenin organizasyonu ve belge akışıyla ilgililik araştırmasını bu safhada yerine getirir.
Denetimin Planlanması
* Denetim İşinin Kabulü
* Müşteri Hakkında Bilgi Edinme
* Denetim Programının Yapılması
Denetim firması yönetime güvenebileceğine ve onun beyan ettiği finansal tabloları makul bir risk düzeyiyle denetleyebileceğine inanır ise,denetim işini kabul eder.Bu karar taraflar arasında düzenlenen bir anlaşma mektubu ile resmi hale getirilir.Bu anlaşma mektubunda denetimin başlayış ve bitiş tarihi,denetimin kapsamı,varsa sınırlamalar,denetim raporunun teslim tarihi,denetim ücreti ve denetimle ilgili denetim firması ve işletmenin sorumluluklarının sınırları yer alır.
Denetim Programının Yapılması Sürecindeki Aşamalar Şunlardır :
* İşletme faaliyetlerinin işlem grubu veya hesap bazında gruplara ayrılması
* Her bir işletm grubu veya hesap için kontrol riski belirlemelerinin yapılması
* Ger bir işlem grubu veya hesap için özel denetim amaçlarının belirlenmesi
* Her bir işlem grubu veya hesap için uygunluk testleri ve maddi doğruluk testlerinin boyutunun,zamanının ve niteliğinin belirlenmesi.