İLK YARDIM
** Derlenme pozisyonu : Dolaşımı ve solunumu etkili ancak bilinci kapalı erişkin hastaya verilecek en uygun pozisyon
** Acil durum İnsan mal ve çevreyi korumak için acil müdahaleyi gerektiren ve yerel imkanlar için olan olay
**Kopma yaraları : Dış kanamanın en fazla olduğun tiptir.
** Kriz yönetimi faaliyetleri kapsamında : olaya müdahale evresi - İyileştirme evresi - Yeniden inşa evresi
** Travma sırasında ve sonrasında travmayla baş etmeyi kolaylaştırmak için yapılmasın gerekenler : Hasta/yaralıya yaşadığı kaygı yada korkunun normal olduğu travma sonrası bunu atlatacağını söylemek
** Hasta /yaralının yaşam bulguları : bilinç durumu , solunum , dolaşım , vücut ısısı
** Hasta / yaralının ilk değerlendirilmesi sırasında : - hava yolu açıldığı değerlendirmek - solunum değerlendirmesi
- dolaşım değerlendirmesi - bilinci değerlendirmek
** Bebeklerde bilinci kontrol için : ayak tabanına hafifçe vurulur.
** Hasta / yaralının sağlık çalışanı kaynaklı iletişim zorlukları : - aynı anda birden fazla şeyle ilgilenmek - göz teması kurmadan konuşmak
- tedavi ve işle hakkında yeterli açıklama yapmamak -çalışırken içten değil otoriter davranma
** Erişkin hastaya temel yaşam desteği sağlanmasında basınç- soluk aranı , kalp masajının suni solunuma oranı : 30 / 2
** Bebeklerde dolaşımın kontrolü için nabız kontrolü : Brakiyal artar
** Türkiye'de afetlere müdahale edecek gönüllü sağlık personellerinden oluşan ekip : UMKE
** UMKE = 2004 yılında hizmete başlamıştır.
** Türkiye'de afetlerde sağlık organizasyonunda = SAKOM
** Türkiye 'de afetlerde : Kızılay , Sakom , Umke , Türkiye acil tıp derneği
** Yaşam bulguları : Kan basıncı ve kılcal damar dolumu
**Hasta/yaralının ilk değerlendirmede ilk önce bilinç durumu kontrol edilir.
** Meslek hastalığı : bir kişinin çalışma hayatında karşılaştığı etkenler nedeniyle meydana gelen hastalıktır.
** İşe giriş muayenesi : kişinin niteliklerine uygun olan bir işe yerleştirilmesini amaçlayan muayene çeşididir.
** İlk yardım : olay yerinde tıbbi araç ve gereç aramaksızın mevcut imkanlarla yapılan ilaçsız müdahaleye denir.
** Yetişkin insanda dk. normal nabız sayısı 60-100
** Slikoziz -bulaşıcı hastalık değildir.
** İlk yardımın öncelikli amaçları :- hava yolu açıklığını sağlamak - solunum ve dolaşımı düzenlemek
- hasta ve yaralının iyileşmesini sağlamak - yaşamsal (hayati) tehlikeleri ortadan kaldırmak
** Afetlerde ikincil koruma faaliyetleri kapsamındaki hizmetler ;
- Tıbbi bakım organizasyonu - Gıda ve beslenme hizmetleri barınak sağlama
- Ulaşım ve haberleşme işlemlerinin denetlenmesi - Kurtarma çalışmaları
** Yetişkinlerde dış kalp masajı ; - basınç sadece göğüs kemiği üzerine uygulanmalı ,eller sabit tutulmalı ve hareket ettirilmemeli
- iki el kullanılarak uygulanır.
- Kalp masajı uygulamak için göğüs kemiğinin alt ve üst ucu tespit edilerek alt yarısına uygulanır.
- Göğüs kemiğine 5 cm çökecek şekilde basınç uygulanır.
- Göğüs ön arka çapı 1/3 çökecek şekilde basınç yapılır.
- Göğse basınç uygulanırken kollar bükülmeden omuz ve bel kaslarından kuvvet alır.
- Dakikada uygulanması gereken basınç sayısı - 100
** Yetişkinlere suni solunum sırasında verilecek hava miktarı = 500 - 600 ml
** Yatar durumdaki bir hastanın triyaj ı en fazla 3dk yapılmalıdır.
** Yüz yaralanmalarında ilk yardım : Aspirasyon riskine karşı omurga yaralanmasından şüphelenilmişse yaralı hastanın başı yan çevirilir.
- Yaşam bulguları ve yaranın durumu değerlendirilir
- Hasta ve yaralının bilinç kontrolü yapılır ve 112 acil yardım dan tıbbi yardım istenir.
** Göz yaralanmalarında ilk yardım : Yıkama süresi en az 15 dk olmalı
- Isı ve alev yanıklarında her göz yıkanarak ıslak pansumanla kapatılıp hastaneye götürülür.
- Batan cisim çıkarılmaz,sabitlenir üzeri koni biçiminde bir malzeme yada bardak ile kapatılır.
- Kimyasal yanıklarda tek ve acil tedavi yıkamak ,yıkamak için her türlü temiz su kullanılır.
** Hastane öncesi müdahale ekibi : Hemşire - Doktor - ATT - Ambulans şoförü - Paramedik (uzman doktor yer almaz )
** Türkiye de afetlerde ve acil durumlarda yetkili tek kurum : Afet ve acil durum yönetim başkanlığı
** Çocuklarda dış kalp masajı iki kişi ile uygulanıyorsa kalp basıncı ve suni solunum oranı : 15/2
** Çocuklarda sağ kalım zincirinin II. halkasını = Erken kardiyopulmoner resüsitasyon oluşturur.
** Çocuklarda temel yaşam desteği = 5 turda bir kez dolaşım kontrolü yapılır.
Kalp masajında elin topuğu sternumun alt yarısına yerleştirilir.
Kalıp masajı dakikada 100 basınç olarak uygulanır
Nabız kontrolü, karotis arteden yapılır.
** Bebeklerde dış kalp masajında sternum üzerine uygulanan basınç = Sternum 4cm çökecek kadar uygulanır
** Bebeklerde uygulanan dış kalp masajı sayısı = Dakikada 100 basınç
** İç kanamalarda gözle görülür belirtiler : Akciğer kanaması - mide ,bağırsak kanamaları - Böbrek kanamaları
** Kulak kanamalarında ilk yardım : - hastanın sakinleşmesi sağlanır
- kan gelen kulağa emici bir pansuman konularak dış faktörlerin etkisi ortadan kaldırılır
- pansuman asla kulağın içine doğru sokulmamalıdır.
- komplike bir durum olacağı dikkate alınarak hasta ilgili kliniğe gönderilir.
- kanayan kulak üstte gelecek şekilde asla yatırılmaz
** Kan volümü normal olduğu halde damar yatağının genişlemesine bağlı olarak ortaya çıkan şok çeşitleri : Anaflaktik - Kardiyojenik - Nörojenik - Psikojenik
** Ağrı semptomu görülmeyen yanıklar : derin ikinci derece yanık - üçüncü derece yanık - dördüncü derece yanık
** Çıkığa ilk müdahale : yaralının üzeri örtülerek vücut sıcaklığı korunmalı
çıkığın alt bölgesindeki deri rengi ,ısısı ve nabzı kontrol edilmeli
çıkık asla yerine oturtulmaya çalışılmamalı
eklem bulunduğu pozisyonda tespit edilmeli
çıkık eklem üzerine sıcak su uygulanmaz
** Ayrılmamış(nondeplase) kırık çeşitleri : Linear kırık - Transfers kırık - Yaş ağaç kırığı
** Yabancı bir cisme bağlı olarak hava yolunun kısmi tıkanmasının belirtileri : Zayıf ve sesiz öksürme - Ani solunum sıkıntısı , hırıltı
** Sıcak bitkinliğinin belirtileri : Nemli yapışkan cilt - Pupillalar küçük
** Yılan sokmasının genel belirtileri : Aşırı tükürük salgısı - Burun kanaması - Görme bozukluğu - Göz kapağında düşme ve nöbetler
** Göğüs ağrısı durumunda ilk yardım : Bireyin solunum yolları açıklığı kontrol edilmeli
Miyokart infarktüsü geçiren birey yalnız ise kuvvetle öksürmesi önerilir
Birey hemen dinlenmeye alınmalı ve sakinleştirilmeli
Daha önce kullandığı ilaçları varsa hastanın almasına yardım edilmeli
Hasta sırtüstü yatırılmaz ve başı yan çevrilmez
** Zehirlenmelerde genel ilk yardım : Zehirlenmeye neden olan madde,zehirlenen kişiyi ve yakınlarını ayrıntılı bir şekilde sorgulayarak tespit edilmeli
- Zehrin varsa ambalajı,şişesi veya kutusu kişi ile birlikte hastaneye götürülmeli
- Kişinin bilinci açıksa ağız yoluyla alınan zehrin yoğunluğunu azaltmak için su ve süt verilebilir
- Zehirlenen kişi kusarsa kusmuğu bir poşete konarak nedenin bilinmediği durumlarda analiz için saklanmalı
** Kaşık tekniği : Yaralıya sadece bir taraftan ulaşılması durumunda ,birden fazla kişi tarafından uygulanabilecek taşıma yöntemidir.
** Koma ve bilinç kapalılığı durumunun bulunması halinde hasta / yaralıya verilmesi gereken pozisyon : Yarı yüzüstü güvenli yan pozisyonda tutulur .
** Acil hizmet birimi halkaları : - Acil olay yerinde ilk yardım - Taşıyıcı ve hastane ile haberleşme
- Acil bakım bölümünde ilk acil girişim - Acil bakım bölümüne taşıma organizasyon
** Acil serviste bulunan bulunanlar : Güvenlik ,polis ve basın odası - Bekletilen hastalar ile yakınları içim bekleme odası
- Psikiyatrik hasta bakım odası - Tedavi salonu
** Altın saat : Olay yerinde ilk 30 dk
** İlk yardım uygulamaları 6 T akrostişe göre yapılır.
** İlk yardım ilkelerinde A harfi = Solunum yolunun açılmasını simgeler
** İlk yardım ilkelerinden C harfi = Dolaşımın sağlanmasını ifade eder.
** İlk yardımcının özellikleri : Sakin,pratik,dengeli yardımsever ve girişken olmalı - Bir kaza anında paniğe kapılmamalı ,düşünerek davranmalı
- Davranışları hızlı ancak bilinçli sıralı ve ölçülü olmalı - Kendisini tehlikeye atmamalı
- Hastanın korlu ve endişelerini gidermez
** İlk yardımcının temel görevlerinden biri : Korumak
** İlk yardım çantasında bulunanlar : Yara bandı , Sargı bezi , Plastik örtü , Makas
** Ülkemizde ilk yardım hizmetlerinin başlangıç yılı : 1911
** Dünyada acil tıp anabilim dalı ilk kez = ABD açılmış
** Türk acil sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde ilk adım Türk Hilal-i Ahmet Cemiyeti'dir.
** Üst düzey acil bakım birimi : Askeri bölge hastanesi
** Türkiye de acil sağlık hizmetleri Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
** Triyaj : Acil bakım hizmetlerinde hastaların risk durumlarını tanımlamak ve tedaviyi başlatabilmek için oluşturulan sisteme denir.
** Triyaj kuralları : - Görevler kesin tanımlanıp paylaşılmıştır - Olaydan etkilenen herkese uygulanır
- Triyaj süresi her bir yaralı için 1 dk dan kısa - Triyaj değerlendirmesi solunum ,dolaşım,bilinç sıralamasını takip eder.
- Triyaj hasta /yaralı sayısı ile ilgilenmez - Triyaj süresi yatar durumdaki hasta,yaralı için en fazla 3 dk dır.
- Hasta/yaralının acil bakımı ile ilgilenmez.
** Triyajın amaçları : - Hasta/yaralının yaşamını korumak
- İleri derece yanıkları önlemek
- İlk acil müdahaleyi erken ve etkili yapmak
- Uygun hastaneye uygun hasta ,yaralının naklini sağlamak
** Triyajda hasta nakli : - Ambulansta hasta kabininde kırmızı kodlu yaralı taşınabilir.
- Ambulansın hasta kabininde bir sarı ve yeşil kodlu yaralı taşınabilir.
- Ambulansın hasta kabininde iki yeşil kodlu yaralı taşınabilir.
- Ambulansın sürücü kabini iki yeşil kodlu yaralı taşınabilir.
** İyileştirme evresi : Toplumun ve bireylerin normal yaşama dönebilmeleri için yapılanların yer aldığı evredir.
** Afet : İnsan ve diğer canlılar için;normal yaşamı ve toplumsal faaliyetleri kesintiye uğratan toplumda fiziksel ,sosyal,kültürel ve ekonomik kayıplara neden olan ve etkilenen toplumun üstesinden gelemediği doğa ve insan kaynaklı bir olgudur
** Deprem - en sık görülen doğal afettir.
**Risk yönetimi = Tehlike ve zararların azaltılmasını amaçlar
** Jeolojik kökenli doğal afetler : Deprem , Heyelan , Kaya düşmesi , Volkanik patlamalar
** Hem insan hem doğam kaynaklı afetlere karmaşık afet denir .
** Afetlerde kurulan yaşam zinciri : erken müdahale , erken ulaşma , afete hazırlıklı toplum , hastaneler
** Kriz yönetimi : Afet sonrası çalışmaları belirler.
** Sağlık bakanlığına bağlı afetler ile ilgili birimler : - Sağlık afet koordinasyon merkezi - Acil sağlık hizmetleri genel müdürlüğü
- Ulusal medikal kurtarma ekipleri - 112 Acil sağlık hizmetleri
** Travma yaşayan hastayı güvenli alana çıkarmak ve sakinleşmesini beklemek gerekir.
** Travma sonucu deri yada mukozasının bütünlüğünün bozulması yara ile belli olur.
** Panik yaşayan hasta veya yakını ile iletişimde : panik oluşturan durum konuşulmalı çözüm yolları aranmalı
paniğin sebebi araştırılmalı ve gerekirse sorular sorulmalı
soğukkanlı davranılmalı, güvende olduğu hissettirilmeli
sakin olması gerektiği telkin edilmeli
** Hasta /yaralı olan yaşlı bireyle iletişimde yakınlarına haber vermemek sorun oluşturur.
** Hasta ve yaralıyı değerlendirme amaçları : hasta/ yaralının ciddiyetini belirlemek - İlk yardım önceliklerini belirlemek
- Yapılacak ilk yardım yöntemini belirlemek - güvenli bir müdahale sağlamak
** Vücut yapısının hiyerarşisi : Hücreler ,Dokular , Organlar ,Sistemler , Organizma
**3. derece bilinç kaybı = Hiçbir uyarana cevap vermez
** Kırmızı = Çok acil Sarı = Acil
Yeşil = Az acil Siyah = Ölü veya hayatta kalma şansı düşük olan
** START Yöntemi : - Bir hasta için en fazla 30 saniye ayrılır. - Bu sürenin sonunda yaralı değerlendirilerek ilgili renk kodu ile işaretlenir
- Triyaj sorumlusu otoriter tavır ve ses tonuyla olay yaralılarının kendine doğru gelmelerini sağlar
- Bu yaralılar ,yeşil renk kodu ile işaretlenir.
** Olay yeri değerlendirmesinde : Kazaya uğrayan aracı mümkünse güvenli bir alana almak
- Olay yerini yeterince görünebilir biçimde işaretlemek
- Olası patlama ve yangın riskini önlemek
- Gaz varlığı söz konusu ise gerekli önlemleri almak
** Temel yaşam desteğinin komplikasyonlarından biri = Gastrik distansiyon'dur.
** Enfekte yara : Üzerinden 12 saat geçmiş yaralardır.
** Yara bölgesi değerlendirilirken : Oluş şekli ve süresi - yabancı cismin varlığı - kanama durumu - yarada şişlik ve hassasiyet varlığı
** Göğüs yaralanmalarında belirtiler : Solunum güçlüğü , Öksürme , Kan tükürme , Siyanoz
**Delici yaralar : bıçak , çakı,şiş , kırık cam , kurşun gibi aletler
** Delici göğüs yaralanmalarında ilk yardım uygulaması : Yaranın üzeri hava geçirmeyen malzeme ile üç tarafı kapalı,bir tarafı açık şekilde kapatılır.
** Delici karın yaralanmalarında : Yara ve vücut ekseni paralel ise bacaklar uzatılarak sırt üstü yatırılır.
- Yara vücut eksenine dik ide yaralının bacakları bükülerek sırt üstü yatırılır.
- Dışarı çıkan organlar içeri sokulmadan üzeri örtülür.
- Batmış bir cisim varsa çıkarılmadan etrafı desteklenerek sabitlenir.
** Kafatası ve omurga yaralanmalarında ilk yardım nasıl olmalı : Hiç bir şekilde hareket ettirilmez. Herhangi bir tehlike söz konusu ise vücut ekseni bozulmadan düz pozisyonda sürüklenir.
**Trafik kazası geçiren bir yaralıda burun ve kulaktan kan veya açık renkli bir sıvı gelmesi : Kafatası ve omurga yaralanması olduğunu gösterir.
** Yaralanmalarda: Tetanos aşısı yapılır.
** AFAD = Afet ve acil durumlarda yetki ve koordinasyonun tek bir elde toplanması ve kurumlar arası koordinasyonun sağlanması amacıyla 2009 yılında Başbakanlığa bağlı birimdir.
** Dünyada acil servis hizmetlerinde en çok kullanılan model = Anglo - Amerikan modeli
** Tarihte ilk ambulans benzeri araç : İspanya da kullanılmıştır.
** Afet olaylarına yönelik yönetim faaliyetleri sıralaması : 1 -Zarar azaltma evresi 2- Önceden hazırlık evresi 3 - Olaya müdahale evresi
4 - İyileştirme evresi 5 - Yeniden inşa evresi
** Kırmızı kod : Ciddi hastalığı yada yaralanması olan hasta veya yaralılardan oluşan acil gruplar yer alır.
** Primer Triyaj : Hasta ve yaralının solunum,dolaşım ve bilinç durumunu hızla değerlendirerek yaşa kurtarıcı uygulamaların öncelikle yapılmasını hedefler.
ÜNİTELER : 1-7
** Kaza ölümlerinin % 10’u ilk beş dakikada solunum durmasına bağlı, % 50’si ise ilk yarım saat içinde büyük kanamalara bağlı olmaktadır. Bu nedenle olay yerindeki ilk yarım saat çok önemlidir. Bu ilk yarım saate altın saat denilmektedir.
**Acil durumdan sonraki 0-1 dakikada kalp, 0-4 dakikada beyin etkilenir. 4-6 dakikada beyin zarar görmeye başlar. 10 dakikadan sonra beyinde kalıcı hasar oluşur
**İlk yardımın öncelikli amaçları, yaşamsal tehlikeyi ortadan kaldırmak *yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak * hasta/yaralının durumunun kötüleşmesini önlemek ve iyileştirmeyi kolaylaştırmak
**İlk yardım uygulamaları 6T’ ye göre yapılır. Telefon, tedbir, tanı, triyaj, tedavi ve taşımadır
- ilk yardımda altın saat içerisinde Altı T’ye ve CAB’ye göre ilk yardımın temel uygulamalarını gerçekleştirmek son derece yapılır.
***İlk yardımın CAB’si: Circulation: Dolaşımın sağlanması Airway : Solunum yolunun açılması Breathing: Solunumun sağlanması
**İlk yardımcının temel görevleri; korumak - bildirmek - kurtarmak
**Hasta ya da yaralıların 112 acil yardım merkezi aranarak en yakın sağlık kuruluşuna sevki sağlanmalıdır.
**İlk yardım uygulamaları için, evde, okulda, iş yerinde, arabalarda, fabrikada, havaalanında, tren istasyonlarında ve diğer tüm aklımıza gelebilecek her yerde ilk yardım çantası bulundurulması gerekmektedir.
**İlk yardım çantasında bulunması gereken malzemeler: Suni solunum maskesi - büyük sargı bezi (10 cmX3-5 cm) - steril hidrofil gaz bezi (10x10 cm 50 lik) - - üçgen sargı bezi - hidrofil pamuk (70 gr) - flaster - çengelli iğne - makas - elastik bandaj (6-8 cm enli) - yara bandı - tıbbi eldiven - açık renk plastik örtü - yara bandı - tıbbi eldiven - açık renk plastik örtü - not defteri ve kurşun kalem - ilk yardım el kitabı - el feneri - düdük - cımbız ve derece.
**Acil tedavi , hastaneler ile diğer sağlık kurum ve kuruluşlarında acil tıbbî tedaviye ihtiyacı olanlara sunulan hizmetlerin bütününü tanımlar.
**Acil Sağlık Hizmetleri Uygulamaları • Acil olay yerinde 112 Acil Yardım Merkezi acil sağlık hizmetleri
• Taşıyıcı ve hastane ile haberleşme • Kara, hava, deniz ambulans hizmetleri ile acil olay yerinden hasta/yaralı taşıma organizasyon • Yataklı sağlık kurumlarında acil tedavi ve bakım hizmetleri
**Hastane öncesi girişim ekibinin en etkin üyesi Acil Tıbbi Teknisyen’dir (ATT) - öncelikleri belirleme görevi ATT dedir.
**ATT, yetkili biri olay yerinde veya hastanede sorumluluğu alana kadar, yapılabilecek olan en iyi acil hizmeti sunmakla yükümlüdür.
**Acil bölüm ekibi; genelde hastane öncesi müdahale ekibi, hemşireler, hekimler, sosyal hizmet uzmanları, aile danışmanları, solunum terapistleri ve diğer çalışanlardır.
**Acil servisin çevresinde, afet durumunda, genişleyebileceği bir alan olmalıdır.
**Acil servis üç farklı yaklaşımla tasarlanmıştır.; koridor - arena - modüler
**Acil servis giriş kapıları otomatik açılıp kapanabilir biçimde olmalı, hastalar açmak için uğraşmamalıdır.
**Ambulansların iç donanımı, ambulans çeşitlerine göre değişiklik göstermektedir. Bu donanım, yönetmeliklerle standart hâle getirilmiştir.
**Acil yardım ambulanslarında en az bir hekim ve/veya ambulans ve acil bakım teknikeri (AABT) ve bir acil tıp teknisyeni (sağlık personeli) olmak üzere en az üç personel görev yapar. Gerekiyorsa ekibe şoför eklenir.
**Hasta nakil ambulansında en az iki personel (ATT ve ATT; ATT ve AABT veya ATT, şoför) görev yapar. ATT, ATT veya ATT, AABT olarak oluşan ekiplerde personellerden biri sürücü olarak çalışır.
** Ambulans çeşitleri : - Acil Yardım Ambulansı -Nakil Ambulansı -Özel Donanımlı Ambulanslar - Yoğun bakım ambulansı - Yeni doğan ambulansı
-Obez ambulans -Arazi tipi ambulans - Çoklu ambulans
***İlk yardım = olay yerinde, tıbbi araç gereç olmadan mevcut imkânlarla, ilk yardım eğitimi almış herhangi biri tarafından;
- Olay yerinde, taşıma sırasında yapılır. -Acil tedavi başlayınca sona erer.
*** Acil yardım = (tıbbi araç gereçlerle) olay yerinde ambulans veya sağlık kurumunda bu konuda eğitim almış sağlık çalışanları tarafından gerçekleştirilir.
*** Tarihte ilk ambulans benzeri araç, atlı arabalarla 1487 yılında Malaga kuşatması sırasında İspanyol ordusu tarafından kullanılmıştır.
* 1878 yılında ilk sivil ambulans organizasyonu Londra’da kurulmuş ve ilk tam gün süreli ambulans servisi 1897 yılında yine Londra’da hizmet vermeye başlamıştır.
** 1960 yılı sonlarına doğru ABD ve Fransa’da ambulanslarda paramedikler ve hekimlerin görev almaya başlaması ile birlikte daha hızlı ve kaliteli acil sağlık hizmeti sunulmaya başlanmıştır. Acil tıp anabilim dalı ilk kez 1970 yılında ABD’de Cincinnati· Üniversitesi’nde açılmıştır.
** Dünyada hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinde genel olarak iki sistemin uygulanır = Anglo- Amerikan Modeli hasta hastaneye getirilir
- Franko- German Model hastane hastaya getirilir.
** Türkiye ise gerek hastane öncesi gerekse hastanelerdeki acil servis hizmetlerinde Anglo-Amerikan modelini yerleştirmeye çalışmaktadır.
** Türk Hilal-i Ahmer Cemiyeti: 11 Haziran 1868 tarihinde "Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti" adıyla kurulmuş ve, 1877'de "Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti adını almıştır
** Türk Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin adı 1935’te “Türkiye Kızılay Cemiyeti” olarak değişmiştir.
** Türk Kızılay 'ı = insanlık, ayrım gözetmemek, tarafsızlık, bağımsızlık, hayır kurumu niteliği, birlik ve evrensellik çerçevesinde çalışan bir yardım kuruluşudur.
** 1994’te 077 Hızır Acil’den “112 Acil Yardım ve Kurtarma”ya geçilmiştir.
** Alt düzey acil bakım birimler ; · 100 yataklı devlet hastaneleri · Tam teşekküllü olmayan askerî hastaneler · Semt poliklinikleri
· Askeri dispanserler· Özel klinikler
** Üst düzey acil bakım birimler ; Sağlık Bakanlığına bağlı Devlet ve Eğitim Hastaneleri · Üniversite Eğitim Hastaneleri · Askerî Bölge Hastaneleri
· Bağımsız vakıf Hastaneleri · Özel Hastaneler
**Acil bakım ekibi, hastane öncesi müdahale ekibi ve hastane müdahale ekibinden oluşmaktadır.
**Türkiye’de acil sağlık hizmetleri “Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü” tarafından yönetilmektedir.
**Dünyada ve Türkiye’de her yıl 13 Ekim günü “Dünya Afet Risklerinin Azaltılması Günü” olarak kutlanmaktadır.
**BM Genel Kurulu, afetlerin azaltılması, önlenmesi ve afetlere hazırlık ile ilgili ulusal kapasitelerin güçlendirilmesine yönelik olarak BM kalkınma programını görevlendirmiştir.
* Türkiye’de Afetlerde Sağlık Organizasyonunu ; SAKOM , UMKE ,Kızılay , TATD (Türkiye Acil Tıp Derneği)
*SAKOM; acil, afet ve olağandışı durumların üst yönetiminin yapıldığı bir koordinasyon merkezidir.
** Sakom = organizasyon ekibi , planlama ekibi , lojistik ekibi , finansman ekibi
**AFAD, afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afetlere müdahale edilmesi ve afet sonrasındaki iyileştirme çalışmalarının süratle tamamlanması amacıyla gereken faaliyetlerin planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi ve etkin uygulanması için ülkenin tüm kurum ve kuruluşları arasında iş birliğini sağlayan, kaynakların rasyonel kullanılmasını gözeten, faaliyetlerinde disiplinler arası çalışan bir kurumdur.
**AFAD, afet ve acil durumlara ilişkin tek yetkili kurum
**“Afet” tanımında ön koşul, afetten etkilenen topluluğun kendi olanakları ile üstesinden gelememesidir.
** Afetlerde yönetimin temel amacı; afetlerden korunma, hazırlıklı olma ve etkilerini hafifletmedir.
*Acil durum, insan, mal ve çevreyi korumak için acil müdahaleyi gerektiren ve yerel imkânlar ile baş edilebilen olayların sonuçları olarak ifade edilir.
**En büyük tsunami ; 26 Aralık 2004 yılında Endonezya Sumatra Adası
** Bir tehlikenin; bölgenin sakinleri, özellikleri, etkinlikleri, özgün tesisleri, tabi ve kültürel kaynakları üzerine olan tahmini kötü etkisine “risk” denir.
** Bir afetin meydana gelmesinde iki temel faktör rol oynar; - tehlikenin bulunması, tehlikenin doğuracağı olaydan riske girebilecek bir şeylerin ya da bir canlı topluluğunun var olmasıdır.
** Afetlerin Sınıflandırılması; Doğal afetler = Jeolojik kökenli (kaynağını yer kabuğu ya da yerin derinliklerinden alan afetlerdir •Deprem, heyelan, erozyon, yanardağ patlamaları (Volkanlar), kaya düşmesi vb.)
- Meteorolojik kökenli (Atmosferdeki doğa olayları sonucu meydana sıcaklık, yağış, basınç ve su baskınları, kuraklık, fırtına, küresel ısınma, çölleşme ,rüzgar )
Ülkemizde ise en sık görülen meteorolojik karakterli doğal afetler sel, taşkın, don, orman yangınları, kuraklık, dolu, şiddetli rüzgâr, yıldırım, çığ, kar ve fırtınalardır.
Doğal Olmayan afetler - insan ve insanın geliştirdiği teknolojiye bağlı oluşan afetlerdir.
Karmaşık afetler - Hem insan hem doğa kaynaklı afetlerdir. Orman yangınları, deprem sonrası oluşan yangınlar doğal nedenlerle olabildiği gibi insan kaynaklı da olabilir.
** Teknolojik afetler, kendi başına tetiklenebileceği gibi tabii bir afet tarafından da tetiklenebilir.
* Dünya’da etkili olan 31 doğal afet türü; şiddetlerine, oluşum sürelerine ve etkilerine göre sıralanınca en önemlilerinin; kuraklık, tropikal siklon, bölgesel sel ve taşkınların olduğu görülür.
** Türkiye’de olağan dışı durumlar içerisinde en sık depremler görülmektedir. Bunu izleyen diğer afet seldir.
** Savaş dışında, doğal olmayan olaylara bağlı afetlerden en önemlisi trafik ve iş kazalarıdır.
** “Risk yönetimi”; zarar azaltmaya yönelik, “Kriz yönetimi”; acil durum müdahalelerine yönelik yönetim planlarını içerir.
** Afet Yönetimi Evreleri ; “zarar azaltma evresi”, “önceden hazırlık evresi”, “olaya müdahale evresi”, “iyileştirme evresi”, “yeniden inşa evresi ilk ikisi afet olmadan risk yönetiminde diğerleri afet sonrası kriz yönetiminde uygulanır.
** Afetlerde ilk yanıtın alındığı evre, afet sonrası ilk 24-72 saat içinde bulunulan evredir.
** Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), afet ve acil durumlara ilişkin tek yetkili kurumdur.
** Sağlık bakanlığı bünyesinde kurulmuş olan ve sağlıkla ilgili afet ve olağandışı durumlarda, iller ve diğer kurumlar ile irtibat, koordinasyon, planlama ve yönetimi sağlayan kurum Sağlık Afet Koordinasyon Merkezidir (SAKOM)
** Afetlerde, sağlık hizmetlerinin düzenli ve koordineli sunulabilmesi için sağlık hizmetleri afet planı olmalıdır.
** İkincil korunma afet sırasında ve afetten sonra alınan önlemleri içerir kurtarma çalışmaları, gıda ve beslenme hizmetleri, barınak sağlama, tıbbi bakım organizasyonu, ulaşım-haberleşme işlemlerinin denetlenmesi, güvenlik sorunlarının çözümü, koruyucu sağlık hizmetleri, çevre sağlığı hizmetleri, afete uğrayan bölgenin ve etkilenen nüfusun saptanması
** “Afete hazırlıklı toplum”la birinci halkası kurulan yaşam zincirine bağlı ikinci halka “erken ulaşma” Üçüncü halka “erken müdahale
** Afetlerde; sağlık birimlerinde ve olay yerinde yığılmayı, kargaşayı önlemenin ve etkili müdahalenin önemli bir yolu triyaj işlemleridir.
** Afetzedelerin ve ailelerinin olaydan sonra yaşamlarını en iyi şekilde sürdürebilmeleri için yapılması gerekenler üçüncül korunma içerisinde ele alınır.
** Acil servise başvuran hasta/yaralılarla İletişim kurarken seçeceğimiz kelimeler, cümleler önemlidir.
****Acil durumlarda hasta/yaralı bireylerin karşı karşıya kaldıkları ve stres yaşamalarına neden olan faktörler: · Çevresel faktörler = Acil olayın geliştiği ortam ya da acil birimin görünümü, gürültü, ses, trafik, acil birimdeki araç-gereçler, ortamda durumu ağır olan diğer hastalar ve sağlık çalışanlarının yaptıkları işler
· Fiziksel faktörler = Girişimsel olan ve olmayan uygulamalar, ağrı, acı ve sıkıntı çekme, fiziksel hareket kısıtlılığı, yeme içmede yetersizlik gibi faktörlerle birlikte hastalığına yönelik fiziksel sıkıntının olması
· Psikolojik faktörler = Kontrol ve gizlilik kaybı, iletişim eksikliği, ebeveyn davranışı, bilgi, anlama/algılama eksikliği ve hastalığın/yaralanmanın şiddeti
· Sosyal faktörler = Çocuklar için aileden ayrılma ve yabancı bir ortama girme, ailenin ekonomik yetersizliği, sağlık güvencelerinin olmaması, acil birimin çocuk ve ailenin ihtiyaçlarını karşılayacak koşullarda olmaması, sağlık ekibinin acil hastanın beklentilerini karşılayamaması gibi sosyal faktörler.
** Bilinci yerinde iş birliği yapabilen hasta/yaralı ile etkili iletişimde sakin kalmak çok önemlidir.
** Kaza sonrası bireylerde geçici hafıza ve bellek yitimine bağlı şaşkınlık durumunun olması normaldir.
**İletişim, kişilerarası ilişkilerin temel öğesi olmakla birlikte kullanılan yanlış kelimeler ya da hatalı tavırlar birçok sorunun oluşmasına yol açar.
** Hasta Kaynaklı iletişim zorlukları : ·Yaralı/hastanın kendini iyi hissetmemesi · Kazanın sebep olduğu panik hâli · Sağlık çalışanının işini engeller diye tereddüt etmesi ve bu yüzden · konuşmaması Herhangi bir engel durumunun bulunması · Düşük eğitim düzeyine sahip olması · Anlıyormuş gibi davranması · Kendini açıkça ifade edememesi
**Sağlık Çalışanı Kaynaklı iletişim zorlukları = · Sağlık çalışanlarının tıbbi terminoloji kullanması · Çalışırken içten değil, otoriter davranması · Konuyu aniden değiştirmesi · Çok hızlı konuşması · Tedavi ve işlem hakkında yeterli açıklama yapmaması · Hastanın konuşmasını kesmesi · Aynı anda birden fazla şeyle ilgilenmesi · Net bir mesaj vermeden uzun cümleler kullanması · Hastaya bilgi vermeden herhangi bir uygulama yapması · Uzaktan konuşması · Göz teması kurmadan konuşması · Hastanın anlayıp anlamadığına dikkat etmemesi · Maske varken konuşması · Çok yüksek sesle konuşması · Hastanın konuşma, görme, anlama gibi herhangi bir engelinin bulunup bulunmadığını kontrol etmemesi
**Hasta yakınının öfkeli olmasının sebeplerinden biri de hasta ve durumu hakkında bilgi alamamasıdır.
**Panik belirtileri: Kalp atımında hızlanma , boğulacakmış hissi , bayılacakmış gibi olma , titreme ve terlemedir.
**Yaşanılan felaketler sonucu fiziksel ve psikolojik tepkiler oluşur.
**Travmaya müdahale sırasında yapılan bazı yanlışlar: · Yaşadığı travmayı basit görmek ve küçümsemek · Hasta/yaralının hemen toparlanmasını beklemek · Travmayı atlatamayan hasta/yaralıyı eleştirmek ya da güçsüz görmek · Olayı hatırlamamasını, unutmasını ya da düşünmemesini söylemek · Travmayı hatırlatacak her türlü uyarandan uzak tutmak
**Travma sırasında ya da sonrasında travmayla baş etmeyi kolaylaştırmak için: · Yardım ederken aynı zamanda sağlık çalışanı kendisini de korumalı · Yaşanılan travmanın hasta kendi suçu olmadığı söylenmelidir. · Her koşulda sevgi ve şefkat gösterilmelidir. · Güvenilir ve sakin bir ortama alınmalıdır. · Hasta/yaralı duygularını paylaşmak için cesaretlendirilmelidir .· Hasta/yaralıya güven verilmelidir .· Yaşadığı kaygı ya da korkunun normal olduğu travma sonrası bunu atlatacağı söylenmelidir. · Travma sonrası psikolojik danışmana yönlendirilmelidir. · Eski hayatına dönmesi için hasta/yaralı desteklenmeli moral ve motivasyon sağlanmalıdır. ·Travmayı atlatmış bireylerle görüşmesi sağlanmalıdır.
** Acil durumlar, çocuk için daha travmatize bir olaydır.
**Eğer, yapılacak uygulama ağrıya neden olacaksa çocuğa yalan söylenmemelidir.
**Konfüzyon büyük ölçüde bilinç kısmının büyük bir hasar alması
** Konfüzyonlu hasta iletişiminde ; kısa cümleler kurulur, açıklama yapılmalı , yanıt vermesi için yeterli zaman verilmeli ,anlayıp anlamadığı kontrol edilmeli.
**Etkili iletişim; karşıdaki kişinin varlığının kabul edilmesi ve ona ayrılan zamanın etkili bir şekilde kişinin beklentilerine göre düzenlenmesidir.
****Hasta/yaralı; hastalığın ya da yaralanmanın ciddiyetinin, ilk yardım önceliklerinin, yapılacak ilk yardım yönteminin belirlenmesi ve güvenli bir müdahalenin sağlanması amacıyla değerlendirilir.
**İnsan Vücudunun Yapısı ; Hücreler - Dokular - Organlar - Sistemler - Organizma
**Hücre ; İnsan vücudunun temel yapı taşıdır. · Vücutta yüz milyar kadar hücre bulunmaktadır. · Hücre, hücre zarı, hücre sıvısı ve çekirdekten oluşmuştur .· Hücre zarı hücre için gerekli olan maddeleri hücre içine, gereksiz olanları da hücre dışına taşıma görevini üstlenir. · Hücre sıvısı hücre zarından hücreye giren protein, yağ ve şekerin hücre tarafından kullanılmasını sağlar. · Hücre çekirdeği ise hücrenin çoğalmasını gerçekleştirir
**Dokular ; Aynı özellik ve işleve sahip hücre gruplarının bir araya gelmesi ile oluşur.· İnsan vücudunda 4 tip doku bulunmaktadır.
· Epitel doku, koruyucu dokudur. · Deri, mukoza ve bezlerden oluşur
.· Bağ dokusu, insan vücudu için destek görevi yapar. · Dokuları birbirine bağlar. Kemik, kıkırdak, tendon, yağ ve kan hücrelerinden oluşur.
· Kas dokusu, hareket işlevlerini gerçekleştirir .· Çizgili ve çizgisiz kaslardan oluşur.
· Sinir dokusu, uyarıları algılama işlevine sahiptir. · Sinir hücrelerinden oluşur.
**Deri ; Cilt tırnak ve ter bezleri ve saçları içerir. - Vücudu örter ve korur.
***Vücutta benzer hücreler birleşerek dokuları, benzer dokular birleşerek organları ve organlar birleşerek sistemleri oluşturur.
**Sistemler Sinir sistem: Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolaşımı sağlar.
Sinir sistemi; Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolaşımı sağlar. Sinir sistemi; beyin, beyincik, omurilik ve omurilik soğanından oluşur.
Hareket sistemi: Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görev yapar. Hareket sistemi; kemikler, eklemler ve kaslardan oluşur.
Dolaşım sistemi: Vücut dokularının oksijen, besin, hormon, bağışıklık elemanı ve benzeri elemanları taşır ve yeniden geriye toplar. Dolaşım sistemi; kalp, kan damarları ve kandan oluşur.
Solunum sistemi : Vücuda gerekli olan gaz alışverişi görevini yaparak hücre ve dokuların oksijenlenmesini sağlar. Solunum sistemi, solunum yolları ve akciğerlerden oluşur.
Sindirim sistemi : Ağızdan alınan besinlerin öğütülerek sindirilmesi ve kan dolaşımı vasıtasıyla vücuda dağıtılmasını sağlar. Sindirim sistemi; dil ve dişler, yemek borusu, mide, safra kesesi, pankreas ve bağırsaklardan oluşur.
Boşaltım sistemi : Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevlerini yaparak vücutta iç dengeyi korur. Boşaltım sistemi; idrar borusu, idrar kesesi, idrar kanalları ve böbreklerden oluşur.
** Yaşam bulguları ; bilinci, nabzı, solunumu, dolaşımı, vücut sıcaklığı ve kan basıncı
**Bilinç düzeyleri: Bilinçli ; tüm uyarılara cevap verir. · 1. derece bilinç kaybı; sözlü ve gürültülü uyaranlara cevap verir. · 2. derece bilinç kaybı; ağrılı uyaranlara cevap verir .· 3. derece bilinç kaybı; tüm uyaranlara karşı tepkisizdir, cevap· vermez.
Solunum = Kişinin 1 dakika içinde nefes alma ve verme sayısı solunum sıklığıdır.
Kan basıncı = Kan basıncı kalbin kasılma ve gevşeme anında damar duvarına yaptığı basınçtır. Kalbin kanı pompalama gücünü gösterir.
Nabız = Kalp atımlarının atardamar duvarına yaptığı basıncın damar duvarında parmak uçlarıyla hissedilmesine nabız denmektedir.
Vücutta nabız alınabilen bölgeler = Şah damarı (adem elmasının her iki yanında) - Ön-kol damarı (Bileğin iç yüzü, başparmağın üst hizası) - Bacak damarı (Ayak sırtının merkezinde) - Kol damarı (Kolun iç yüzü, dirseğin üstü) **Dolaşımını değerlendirirken çocuk ve yetişkinlerde şah damarından , bebeklerde kol atardamarından nabız alınır.
**Bebeklerde ; Solunum - 18 -24/dk , Kan basıncı - 90/60mmHg , Nabız 100-140/dk , Vücut sıcaklığı - 36.7
** Çocuklarda ; Solunum - 16-22/dk , Kan basıncı - 110/70mmHg , Nabız - 100-120/dk , Vücut sıcaklığı- 36.7
** Erişkinlerde ; Solunum -12-20/dk , Kan basıncı - 120/90mmHg , Nabız - 60-100/dk , Vücut sıcaklığı - 36.5
***Hastaya/yaralıya, sözlü uyaranla ya da hafifçe omuzuna dokunarak “iyi misiniz?” diye sorularak bilinç durumu değerlendirmesi yapılır.
-Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi; baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır. Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir ya da kusmuk, yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir.
-Solunumun değerlendirilmesi: Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir. Göğüs kafesinin solunum hareketine bakılır, eğilip kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenir ve hastanın soluğunu yanağında, hissetmeye çalışılır, solunum yoksa derhâl yapay solunuma başlanır.
- Dolaşımın değerlendirilmesi: çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atardamarından 3 parmakla 5 saniye süre ile nabız almaya çalışılır.
*TRİYAJ ; Hasta ve yaralıların, yaşamlarını tehdit eden yaralanma derecelerine ve beklenen yarara göre sıralanmasıdır.
Hastaların hangi zaman ve sırada acil yardım alması gerektiğini, nakil hızını ve seçilecek hastaneyi belirleyen kısa klinik değerlendirmedir. Akıcı ve sürekli değişim gösteren bir süreçtir.
*Triyajın Amaçları ; Hasta veya yaralının yaşamını korumak, - İleride olabilecek yaşam kayıplarını ya da ileri derece yaralanmaları önlemek, - Kitlesel kazalarda ihtiyaçları belirleyerek eldeki kısıtlı kaynakların (personel, malzeme, ekipman vs.) verimli kullanılmasını sağlamak, -Hasta veya yaralılara yapılacak acil ilk müdahalenin, erken dönemde ve etkili yapılmasını sağlamak, -Değerlendirilmesi yapılan hasta veya yaralıların nakil önceliklerini ve kurallarını tespit etmek, -Uygun hastaneye uygun hasta veya yaralının naklini sağlamak, - Gereksiz personel, araç ve malzeme kullanımını engellemek, - Değerlendirme ve yenilenme sürecinde elde edilen bilgiler doğrultusunda kayıt tutarak triyaj da iyileştirme ve geliştirme çalışmaları yapmaktır.
*Triyaj değerlendirmesi; solunum , dolaşım , bilinç
Triyaj süresi, her bir yaralı için 1 dakikadan daha kısa olmalıdır. Ayaktaki hasta veya yaralılara en fazla 1 dakika, yatar durumdaki hasta veya yaralılara en fazla 3 dakika zaman ayrılır.
Triyaj, olaydan etkilenen herkese uygulanır.
Triyaj sorumlusu, hasta veya yaralıların acil bakımıyla ilgilenmez
Triyaj işleminde görevler, kesin tanımlanmış ve paylaşılmıştır. triyaj işinden tek kişi sorumlu olur. Geniş kapsamlı olaylarda, geniş alana yayılmış veya bölünmüş alanlardan oluşan olaylarda birden fazla triyaj alanı ve triyaj sorumlusunun olması, zaman kazanımı ve görev yükü dağılımı açısından önemlidir.
Triyaj sorumlusu, acil sağlık sisteminin gözü ve kulağıdır. Olay yerinin genel tanımından, tüm ihtiyaç duyulan ek kapasitelerin belirlenmesinden ve olay yerinde bulunan personelin her çeşit ihtiyacından sorumludur.
Triyaj evreleri = kırmızı (çok acil) , sarı (acil) , yeşil (acil olmayan) renk kodları kullanılmaktadır.
**Etkin bir triyaj sistemi basitlik , zaman etkinliği , doğruluk , güvenilirlik ve en az yanılma özelliklerine sahip olmalıdır.
**Triyaj Çeşitleri ; Başvuru triyajı ; 112 Acil servis hizmetlerine yapılan başvurular
Vaka triyajı ; Göreve gönderilecek ekiplerin (acil yardım istasyonları) seçim işlemidir.
Olay yeri triyajı ; bir olayda birden fazla kişinin yaralanması ve tek ambulans ekibinin kontrol edemediği durumlarda (afet veya olağandışı durumlar), iki veya daha fazla ambulansın olay yerine gelmesine kadar yapılan triyajdır.3 .çeşittir.
Primer triyaj : Hastanınsolunum, dolaşım ve bilinç durumu hızla değerlendirilerek yaşam kurtarıcı uygulamaların öncelikle yapılmasını hedefler. Sekonder triyaj : Hastanın tedavi gereksinimlerine göre değerlendirilmesi ve ayrılmasının ardından uygun tedavilerin uygulanmasını hedefler. Tersiyer triyaj : Hastanın eldeki imkânlar doğrultusunda olay yerinden nakillerinin önceliklerini belirleyerek hastaneye nakillerini hedefler.
Müdahale ; Hangi vakadan başlanacağını belirlemek için gerçekleştirilen işlemdir
nakil triyajı ; Öncelikli olarak hangi hasta veya yaralının naklinin yapılacağına karar verilme durumudur.
Bir ambulansın arka tarafında (hasta kabini) sadece bir kırmızı kodlu yaralı, ya bir sarı ve bir yeşil kodlu yaralı ya da iki yeşil kodlu yaralı taşınabilir. Her durumda bir ambulansın ön tarafında (sürücü kabini) iki yeşil kodlu yaralı taşınabilir.
Triyaj hastanesi ; çok fazla vaka birikimi olması durumunda vakaların yığıldığı hastanede gerekli vaka seçimleri yapılması ve diğer hastanelere bilgi verilerek sevk edilme işlemlerinin gerçekleştirilmesidir.
Acil servis triyajı ; Temel acil servis triyajı ; hemşire ya da paramedik tarafından yapılabilir. Hasta veya yaralı yaşam bulguları ve fiziksel yönden değerlendirilir, kullandığı ilaçlar ve ilaç alerjileri sorulur.
İleri triyaj sistemi ; tanısal testler (örneğin; X-ray, kan ve idrar tetkikleri) istenir.
Acil servis afet triyajı ; Acil servislerin birim zamanda bakabileceği hasta kapasitesi bellidir. Acil servise girmeden önce hastalara triyaj uygulanmalıdır.
Temel ve ileri acil servis triyaj sisteminde öncelik, durumu en ağır olan hastalara verilir.
** Triyajda yaralı sınıflaması; stabil olmayan: acil müdahale yapılmadığında, kısa sürede kaybedilecek- Stabil acil : Solunum ve dolaşım değerleri stabildir. Kurtarma, acil yardım ve nakil geciktirilebilir. Acil olmayan hasta veya yaralılar : Yaşamsal bulgularında solunum ve dolaşıma yönelik herhangi bir risk mevcut değildir. Ölü ya da aşırı ağır hasta veya yaralılar : 20 dakikadan uzun süredir nabız olmaması
** Dünyada triyaj kodlamaları değişiklikler gösterse de sonuçta değerlendirmenin mantığı aynıdır.
Triyaj kodları : Kırmızı kod: ( A )Ciddi hastalığı ya da yaralanması olan
Sarı kod: (İ )Hâlihazırda yaşamı tehdit eden hastalığı ya da yaralanması olmayan
Yeşil kod: ( H ) Tıbbi bakıma gereksinimi olan ancak acil olmayan hafif yaralı, bilinci açık hasta veya yaralılardır
Siyah kod: Ölmüş ya da hayatta kalma şansı düşük kabul edilen kişilerdir.
** Yaralılar, sınıflandırmaya uygun renklendirilmiş triyaj kartları ile işaretlenir.
** Triyaj kartı : ön yüzünde- Kart numarası, il kodu, yaralamanın tipi, triyaj kodu, nakil yolu ve pozisyonu, ikincil ve birincil nakil bölümleri bulunmaktadır
arka yüzünde - Serumlar ve saatler, verilen ilaçlar ve saatleri, hekimin notu, hekimin kimliği, ikinci nakil ve birinci nakil bölümleri bulunmaktadır.
Yeni triyaj kartlarında, nakledilen hastanın izlemini kolaylaştırmak için trafik kodu, hastane kodu ve kart numarası verilmesi öngörülmektedir
Olay yeri; o noktada tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması, olay yerindeki hasta/yaralı sayısının ve türlerinin belirlenmesi amacıyla değerlendirilir.
**** Temel yaşam desteği (TYD ) :Solunumu ve/ veya kalbi durmuş kişide suni solunum ile dış kalp masajını içeren ilaçsız ve tıbbi malzemesiz yapılan uygulamalardır.
* İleri yaşam desteği : İlaç ve tıbbi malzeme kullanarak hatta gerekli olduğu durumlarda cerrahi müdahaleleri de kapsayan solunum ve dolaşımın sağlanması.
* TYD’nin amacı, kalp durmasının altında yatan neden geri döndürülünceye kadar yeterli solunum ve dolaşımın sürdürülmesidir.
** Yetişkinlerde sağ kalım zinciri halkaları : 1.Halka, Kardiyak arrestin erken tanınması ve acil sağlık hizmetlerinin erken aktivasyonu,
2.Halka, Olay yerinde bulunan ilk yardımcının yaptığı temel yaşam desteği,
3.Halka, Erken defibrilasyonu,
4.Halka, Etkili yetişkin ileri yaşam desteği uygulamalarını,
5.Halka, Kardiyak arrest sonrası bakımı ifade etmektedir.
* Çocuklarda temel yaşam desteğinde en önemli halka, zararların önlenmesi olup koruyucu tedbirler alınmalıdır. ilk 3 halka çok önemlidir.
1.Halka: Arrestin ve oluşabilecek zararların önlenmesini, 4.Halka : Hızlı pediyatrik ileri yaşam desteğini
2.Halka : Erken kardiyopulmoner resüsitasyonu 5.Halka : Kardiyak arrest sonrası bakımı ifade etmektedir.
3.Halka: Acil yanıt sisteminin aktive edilmesini,
Bilinç kontrolü : Hasta veya yaralı sert bir zemine sırt üstü yatırılmalıdır.
Bilinç açık, cevap veriyor ise güvenli bir pozisyon verilmeli veya bir tehlike söz konusu değilse olduğu pozisyonda bırakılmalıdır, yardım gelene kadar sık sık tekrar değerlendirilmelidir.
Bilinç açık, solunum sıkıntılı ise yabancı cisim aspirasyonu düşünülmelidir ve buna yönelik ilk yardım uygulamaları hemen yapılmalıdır.
Dolaşımı ve solunumu etkili, ancak bilinci kapalı ise hava yolunu açık tutmak ve aspirasyon riskini azaltmak için derlenme pozisyonu verilir.
Bilinç kapalı solunum yok ya da anormal soluyorsa; hasta sırt üstü yatar pozisyonuna getirilmeli, acil yardım aranmalı, dolaşım değerlendirilmeli ve göğüs kompresyonuna başlanmalıdır.
Temel Yaşam Desteği Bileşenleri
*Dolaşımın değerlendirilmesi (C): Dolaşımın olup olmadığının anlaşılmasının en etkin yolu 10 saniye içinde karotis nabzının kontrolüdür. bir el ile başın geriye pozisyonu sürdürülürken, diğer elin 2 - 3 parmağı ile trakea lokalize edilmeli, sonra parmaklar trakea ile sternokleidomastoid kası arasındaki oluğa doğru kaydırılmalıdır.
*Hava Yolu Açıklığının Değerlendirilmesi (A) : Bilinci kapalı bütün yaralılarda hava yolu açıklığı kontrol edilmeli ve aşağıdaki işlem basamakları uygulanmalıdır. Hava yolunu açmak için hasta veya yaralıya, travma bulgusu yok ise baş-çene pozisyonu verilmelidir. *sıkan giysileri varsa gevşetilir. *Ağız içi kontrol edilerek temizlenir, yabancı cisim varsa çıkartılır, ağızda takma diş, yiyecek parçaları, kusmuk vb. cisimler hava yolunun tıkanmasına neden olabilir. *Travma bulgusu olan hasta için çene itme manevrası kullanılmalıdır. * Omurga yaralanmasından şüphelenilen yaralı veya hastalarda çenenin kaldırılması yeterlidir. * Çene kaldırma manevrası başarısız olursa hava yolunu açık tutacak kadar baş geriye doğru hafifçe itilmelidir.
*Solunumun Değerlendirilmesi ( B) : Bak, dinle, hisset” yöntemidir. 30 göğüs basıncından sonra tek kurtarıcı hastanın hava yolunu açar ve 2 soluk verir.
Yetişkinde suni solunum, ağızdan ağza, ağızdan buruna, ağızdan maskeye ve ağızdan stomaya şeklinde yapılabilir.
Suni solunumda akciğerlere 400- 600 ml hava gidecek şekilde ya da yaralının veya hastanın göğsünü yükseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniyede 2 kurtarıcı nefes verilmelidir.
** TYD 30 göğüs basısı, 2 suni solunum şeklinde koordineli olarak uygulanmaktadır.
Trakeostomi: Trakea ön duvarının boyun ön duvarına açılmasına denir
Stoma : Trakeostomi kalıcı ise soluk borusu direkt boğaza ağızlaştırılırmasına dedir.
Defibrilasyon, özel bir elektrik cihazı ile kalbe doğru akım vererek kalbin normal bir şekilde çalışmasını sağlamaya yönelik yapılan işlemdir.
Defibrilasyon, ne kadar erken uygulanırsa hasta veya yaralıların hayatta kalma şansları o denli artar.
OED : OED kullanılması önceden sadece sekiz yaş üzerindeki çocuklar için önerilirken yeni önerilerde yaş sınırı bir yaşa kadar indirilmiştir.
Çocuklarda İlk doz 2j/kg olarak uygulanmalı, cevap alınamaz ise ikinci doz 4j/kg sonraki şoklarda 4j/kg dan uygulanmalıdır.
Yetişkin - çocuk - infantlar da TYD bileşenleri
KPR akışı - C-A-B
Göğüs duvarı gevşemesi Basılar arasında tam geri dönmesine izin ver. Sağlık çalışanı kurtarıcılar 2 dakikada bir bası uygulayanları değiştirir.
Basınç kesintileri Göğüs basısı kesintilerini en aza indir. Kesintileri < 10 saniye sınırlamaya çalış.
Havayolu Baş geri-çene yukarı (sağlık çalışanı kurtarıcı ve travma şüphesi - çene itme)
Ventilasyon( kurtarıcı eğitimi olmayan veya eğitimli ancak yeterli değil) - Yalnızca bası
İleri hava yolu ile ventilasyon (sağlık çalışanı kurtarıcı) Her 6-8 saniyede bir soluk (8-10 soluk/dk) Göğüs basıları ile asenkron Yaklaşık 1 saniye/soluk Görülebilir göğüs yükselmesi
Defibrilasyon Uygun olur olmaz OED’yi yerleştir ve kullan. Şok öncesi ve sonrası göğüs basılarındaki kesin tileri en aza indir - her bir şok sonrası derhal basılarla KPR’ye devam et.
Bası hızı : En az 100/dk
Basınç derinliği : yetişkin - En az 2 inç (5cm) , çocuklarda - En az AP çapın 1/3’ü yaklaşık (5cm) , infantlarda - En az AP çapın 1/3’ü yaklaşık (4cm)
Yetişkinlerde basınç-soluk oranı (ileri hava yolu sağlanana kadar) 30:2 1 veya 2 kurtarıcı
Çocuk ve İnfantlarda basınç - soluk oranı : 30:2 tek kurtarıcı - 15:2 2 sağlık personeli kurtarıcı
** 2010 resüsitasyon kılavuzunda, Otomatik Eksternal Defibrilatör kullanımı Temel Yaşam Desteği ’nin bir parçası olmuş, erişkin ve pediyatrik hastalar içinde Temel Yaşam Desteği basamakları C-A-B şeklinde değiştirilmiş ve bak-dinle-hisset yöntemi Temel Yaşam Desteği algoritmasından çıkarılmıştır.
****Dünyada ve Türkiye’de yaralanmalar, çocuklarda ve 45 yaş altı yetişkinlerde ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alır.
Travma; ani olarak dıştan mekanik bir etki sonucu meydana gelen, sağlığı tehdit eden, fiziksel ve ruhsal hasarlara yol açan bir olaydır.
** Yara, bir travma sonucu canlı dokunun bütünlüğünün (vücudun iç ya da dış yüzeyinde) bozulması anlamına gelir.
** Yaralanma - travmanın oluşturduğu etkiye bağlı olarak deri veya deri altı dokularının bütünlüğünün bozulmasına denir.
Yaralanmaya yol açan nedenler :
*Fiziksel nedenler; Isı - Radyasyon - Elektrik enerjisi - Travma *Kimyasal nedenler; Asit - Alkali - İrrite edici gazlar
*Biyolojik nedenler; Mikroorganizmalar - Hipoksi - Anoksi - Yaşlılık
*Kişisel nedenler; Stres - Riskli davranışlar (Merak-keşif davranışları) - Eğitimsizlik, acemilik
- Psikolojik uyumsuzluk - Yorgunluk - İlaç-madde kullanımı - Kişisel koruyucu kullanmama
Çevresel nedenler; Güvensiz çevre koşulları - Yasal düzenlemelerde yetersizlik - Yasaların uygulanması-denetiminde yetersizlikler - Tehlikeli davranışlara özendirici etkenler
Yaralar görünümüne göre, açık yaralar ve kapalı yaralar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Açık yaralar Deri ve muköz membran (vücut boşluklarını döşeyen zar) bütünlüğünün bozulduğu bu tür yaralar keskin aletlerle ya da darbe ile oluşabilir.
- Sıyrık yaralar : Derinin sert bir yüzeye sürtünmesi sonucu oluşan yaralardır.Yara yüzeyi temiz değildir. Hafif ağrı vardır ve kanama sınırlıdır.
- Kesik yaralar : çok keskin aletlerle, cerrahinin amacına uygun olarak istenilen genişlikte ve büyüklükte gerçekleşen yaralardır. Yara yüzeyi temizdir.
- Yırtılma yaralar : Kazara ya da keskin aletlerle (bıçak, jilet, ustura, cam, metal vb.) oluşan yaralardır. Yara kenarları düzensiz olabilir.
- Kopma yaralar : Derinin bir parçası tamamen kopmuş ya da küçük bir yerinden bağlı kalmış olan yaralardır. Kanama fazla görülür.
- Delinme yaralar : Derin dokularda keskin/sivri bir obje ile oluşturulan yaralardır. Dış kanama sınırlıdır, fakat içte oluşan hasar iç kanamaya sebep olabilir.
** Kopan bir vücut parçası varsa, kopan kısım direkt buz içerisine konulmaz. Kopan parça temiz bir beze sarılır. Beze sarılmış parça naylon torba içine koyulup, bağlanır. İçi buz dolu başka bir naylon torbanın içine koyulur.
**Yaraya batan cisim varsa çıkartılmaz. Batan cismin etrafı temiz bir bezle desteklenerek yabancı cismin ucu dışarıda kalacak şekilde sabitlenir. Yaralının sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.
*Kapalı yaralar : Deri bütünlüğünün bozulmadığı, deri ya da muköz membranın altındaki yumuşak doku yıkımının var olduğu yaralara kapalı yaralar denir.
**Kapalı yara tipleri; Kontüzyon: Künt bir travma sonucu görülen yaralanma şeklidir.
Hematom: Mekanik bir zorlanma sonucu kanın damar dışına çıkarak yumuşak dokular arasında birikmesi ile oluşur
Burkulma: Eklem ligamentlerin de ve kapsülünde oluşan zedelenmedir.
Bül: İnterstisyel aralıkta sıvı birikmesidir. Yanıklar, donmalar vb. durumlarda oluşabilir.
Kapalı yaraların belirti ve bulguları; Yaralanmış vücut parçasında kızarıklık · Kusma veya öksürük ile kan gelmesi · İdrar veya dışkıda kan olması
· Ağrı · Hassasiyet · Şişlik · Renk değişikliği · Eklemlerde deformite görülebilir.
Kapalı yaralarda ilk yardım; Yaralının yaşam bulguları değerlendirilir (CAB) -- Yara bölgesi, yaranın oluş şekli, süresi, şişlik, hassasiyet, şekil bozukluğu, fonksiyon kaybı yönünden değerlendirilir. -- Erken dönemde(yaralanmadan sonraki ilk 24 saat) buz ya da soğuk· kompres uygulanır. Bu uygulama kan damarlarının büzülmesine yol açarak kanamayı azaltır ve ağrının hafifletilmesini sağlar. Geç dönemde (ilk 24 saatten sonra) sıcak uygulama yapılır. Bu uygulama ise kan damarlarının genişlemesini sağlayarak doku iyileşmesini hızlandırır. -- Yaralı bölge atel ile hareketsiz hale getirilir. -- Yaralanan bölge kalp seviyesinden yukarı kaldırılır. -- Isı kaybını önlemek için yaralının üzeri örtülür -- Yaralının sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.
** Belirti olmaksızın travma şüphesi olan veya bilinci kapalı tüm hasta veya yaralılarda baş ve omurga yaralanması olduğu varsayılmalıdır.
**Baş ve omurga yaralanmaları felçlere, görme- konuşma bozukluklarına, duyu kayıplarına ve bilinç düzeyinde bozulmalara neden olabilir.
**Burun veya kulaktan gelen berrak veya kanlı sıvı, beyin-omurilik sıvısı ise akışı engellenmeye çalışılmaz.
** •Baş ve omurga yaralanmalarında yaralı hiçbir şekilde hareket ettirilmez. Ancak olay yerinde herhangi bir tehlike söz konusu ise düz pozisyonda daha güvenli bir yere sürüklenir (Baş- boyun- gövde ekseni bozulmadan)
**Göz yaralanma nedenleri Korneada yabancı cisim bulunması · Göze yabancı cismin batması · Yırtılmalar · Kimyasal yanıklar
· Isı (termal) yanıkları ·Işın yanıkları
** Göz yaralanmalarında ilk yardım ; Korneada yabancı cisim bulunması durumunda, yabancı cisim kornea üzerindedir, veya göz kapağı altındadır. Bu durumda göz temiz su ile yıkanır. - Batan cisimler çıkarılmaz, sabitlenir. Üzeri koni biçiminde bir malzeme veya bardak ile kapatılır.
Kimyasal yanıklarda, tek ve acil tedavi yıkamaktır. Yıkamak için her türlü temiz su kullanılabilir. Yıkama süresi en az 15 dakika olmalıdır.
** Isı/alev yanıklarında, göz kapakları genellikle kapanır ve yapışabilir. O nedenle her iki göz yıkandıktan sonra ıslak pansumanla kapatılarak hastaneye götürülmelidir.
Yüz Yaralanmaları : Yüz bölgesi, damar açısından çok zengin bir bölge olduğundan, bu bölgedeki en ufak bir yaralanma bile aşırı kanamaya neden olabilir
Açık göğüs yaralanmaları: Bıçak, kurşun vb. gibi delici cisimler ile oluşabilir.
Kapalı göğüs yaralanmaları: Direksiyonun göğse çarpması, bir nesnenin göğse düşmesi vb. gibi künt travmalar ile oluşabilir ve deri sağlamdır.
** Göğüste saplanmış bir cisim varsa cisim kesinlikle çıkartılmaz, temiz bezlerle desteklenerek sabitlenir.
*Göğüs yaralanma belirtileri Göğüs bölgesinde açık yaralanma bulgusu ya da saplanmış cisim varlığı · Yarada solunum sesi (göğüsteki yarada nefes alıyor görüntüsü) · Yara bölgesinde solunumla artan ağrı · Solunum güçlüğü, hızlı ve yüzeysel solunum · Öksürme · Kan tükürme · Siyanoz
**Karın yaralanmalarının belirtileri ; Karın bölgesinde açık yaralanma bulgusu, dışarı çıkmış organlar ya da saplanmış cisim varlığı · Karın bölgesinde sertlik ve hassasiyet · Şiddetli ağrı · Hızlı ve yüzeyel solunum · Bulantı-kusma
**Açık yara, vücut eksenine paralel ise hastanın bacakları uzatılarak, dik ise dizlerin altı desteklenerek yaralı bacaklar bükülmüş olarak yatırılır.
- Islak bezin üzeri temiz, hava geçirmeyen özellikte naylon poşet, alüminyum folyo vb. malzemeyle kapatılarak hava ile temas etmeyecek şekilde dört kenarı bantla sabitlenir. Böylece organların ve ıslak bezin kuruması önlenmiş olur.
** Dışarı çıkan organlar içeri sokulmaya çalışılmaz ,sadece ılık su ile ıslatılmış temiz bir bez ile örtülür.
** Tetanoz; kirli veya ezilmiş, ölü dokuların olduğu veya cam, metal parçası, diken gibi yabancı cisim içeren bir yaralanmadan 2-60 gün (ortalama 15 gün) sonra yutma güçlüğü, çene kilitlenmesi, postür bozukluğu ve özellikle dış uyaranlarla artan ağrılı kasılmalar ile karakterize bir hastalıktır.
** Ayrıca yaralanmalarda tetanoz profilaksisi de son derece önemlidir ve hayat kurtarıcıdır.
** Derlenme pozisyonu : Dolaşımı ve solunumu etkili ancak bilinci kapalı erişkin hastaya verilecek en uygun pozisyon
** Acil durum İnsan mal ve çevreyi korumak için acil müdahaleyi gerektiren ve yerel imkanlar için olan olay
**Kopma yaraları : Dış kanamanın en fazla olduğun tiptir.
** Kriz yönetimi faaliyetleri kapsamında : olaya müdahale evresi - İyileştirme evresi - Yeniden inşa evresi
** Travma sırasında ve sonrasında travmayla baş etmeyi kolaylaştırmak için yapılmasın gerekenler : Hasta/yaralıya yaşadığı kaygı yada korkunun normal olduğu travma sonrası bunu atlatacağını söylemek
** Hasta /yaralının yaşam bulguları : bilinç durumu , solunum , dolaşım , vücut ısısı
** Hasta / yaralının ilk değerlendirilmesi sırasında : - hava yolu açıldığı değerlendirmek - solunum değerlendirmesi
- dolaşım değerlendirmesi - bilinci değerlendirmek
** Bebeklerde bilinci kontrol için : ayak tabanına hafifçe vurulur.
** Hasta / yaralının sağlık çalışanı kaynaklı iletişim zorlukları : - aynı anda birden fazla şeyle ilgilenmek - göz teması kurmadan konuşmak
- tedavi ve işle hakkında yeterli açıklama yapmamak -çalışırken içten değil otoriter davranma
** Erişkin hastaya temel yaşam desteği sağlanmasında basınç- soluk aranı , kalp masajının suni solunuma oranı : 30 / 2
** Bebeklerde dolaşımın kontrolü için nabız kontrolü : Brakiyal artar
** Türkiye'de afetlere müdahale edecek gönüllü sağlık personellerinden oluşan ekip : UMKE
** UMKE = 2004 yılında hizmete başlamıştır.
** Türkiye'de afetlerde sağlık organizasyonunda = SAKOM
** Türkiye 'de afetlerde : Kızılay , Sakom , Umke , Türkiye acil tıp derneği
** Yaşam bulguları : Kan basıncı ve kılcal damar dolumu
**Hasta/yaralının ilk değerlendirmede ilk önce bilinç durumu kontrol edilir.
** Meslek hastalığı : bir kişinin çalışma hayatında karşılaştığı etkenler nedeniyle meydana gelen hastalıktır.
** İşe giriş muayenesi : kişinin niteliklerine uygun olan bir işe yerleştirilmesini amaçlayan muayene çeşididir.
** İlk yardım : olay yerinde tıbbi araç ve gereç aramaksızın mevcut imkanlarla yapılan ilaçsız müdahaleye denir.
** Yetişkin insanda dk. normal nabız sayısı 60-100
** Slikoziz -bulaşıcı hastalık değildir.
** İlk yardımın öncelikli amaçları :- hava yolu açıklığını sağlamak - solunum ve dolaşımı düzenlemek
- hasta ve yaralının iyileşmesini sağlamak - yaşamsal (hayati) tehlikeleri ortadan kaldırmak
** Afetlerde ikincil koruma faaliyetleri kapsamındaki hizmetler ;
- Tıbbi bakım organizasyonu - Gıda ve beslenme hizmetleri barınak sağlama
- Ulaşım ve haberleşme işlemlerinin denetlenmesi - Kurtarma çalışmaları
** Yetişkinlerde dış kalp masajı ; - basınç sadece göğüs kemiği üzerine uygulanmalı ,eller sabit tutulmalı ve hareket ettirilmemeli
- iki el kullanılarak uygulanır.
- Kalp masajı uygulamak için göğüs kemiğinin alt ve üst ucu tespit edilerek alt yarısına uygulanır.
- Göğüs kemiğine 5 cm çökecek şekilde basınç uygulanır.
- Göğüs ön arka çapı 1/3 çökecek şekilde basınç yapılır.
- Göğse basınç uygulanırken kollar bükülmeden omuz ve bel kaslarından kuvvet alır.
- Dakikada uygulanması gereken basınç sayısı - 100
** Yetişkinlere suni solunum sırasında verilecek hava miktarı = 500 - 600 ml
** Yatar durumdaki bir hastanın triyaj ı en fazla 3dk yapılmalıdır.
** Yüz yaralanmalarında ilk yardım : Aspirasyon riskine karşı omurga yaralanmasından şüphelenilmişse yaralı hastanın başı yan çevirilir.
- Yaşam bulguları ve yaranın durumu değerlendirilir
- Hasta ve yaralının bilinç kontrolü yapılır ve 112 acil yardım dan tıbbi yardım istenir.
** Göz yaralanmalarında ilk yardım : Yıkama süresi en az 15 dk olmalı
- Isı ve alev yanıklarında her göz yıkanarak ıslak pansumanla kapatılıp hastaneye götürülür.
- Batan cisim çıkarılmaz,sabitlenir üzeri koni biçiminde bir malzeme yada bardak ile kapatılır.
- Kimyasal yanıklarda tek ve acil tedavi yıkamak ,yıkamak için her türlü temiz su kullanılır.
** Hastane öncesi müdahale ekibi : Hemşire - Doktor - ATT - Ambulans şoförü - Paramedik (uzman doktor yer almaz )
** Türkiye de afetlerde ve acil durumlarda yetkili tek kurum : Afet ve acil durum yönetim başkanlığı
** Çocuklarda dış kalp masajı iki kişi ile uygulanıyorsa kalp basıncı ve suni solunum oranı : 15/2
** Çocuklarda sağ kalım zincirinin II. halkasını = Erken kardiyopulmoner resüsitasyon oluşturur.
** Çocuklarda temel yaşam desteği = 5 turda bir kez dolaşım kontrolü yapılır.
Kalp masajında elin topuğu sternumun alt yarısına yerleştirilir.
Kalıp masajı dakikada 100 basınç olarak uygulanır
Nabız kontrolü, karotis arteden yapılır.
** Bebeklerde dış kalp masajında sternum üzerine uygulanan basınç = Sternum 4cm çökecek kadar uygulanır
** Bebeklerde uygulanan dış kalp masajı sayısı = Dakikada 100 basınç
** İç kanamalarda gözle görülür belirtiler : Akciğer kanaması - mide ,bağırsak kanamaları - Böbrek kanamaları
** Kulak kanamalarında ilk yardım : - hastanın sakinleşmesi sağlanır
- kan gelen kulağa emici bir pansuman konularak dış faktörlerin etkisi ortadan kaldırılır
- pansuman asla kulağın içine doğru sokulmamalıdır.
- komplike bir durum olacağı dikkate alınarak hasta ilgili kliniğe gönderilir.
- kanayan kulak üstte gelecek şekilde asla yatırılmaz
** Kan volümü normal olduğu halde damar yatağının genişlemesine bağlı olarak ortaya çıkan şok çeşitleri : Anaflaktik - Kardiyojenik - Nörojenik - Psikojenik
** Ağrı semptomu görülmeyen yanıklar : derin ikinci derece yanık - üçüncü derece yanık - dördüncü derece yanık
** Çıkığa ilk müdahale : yaralının üzeri örtülerek vücut sıcaklığı korunmalı
çıkığın alt bölgesindeki deri rengi ,ısısı ve nabzı kontrol edilmeli
çıkık asla yerine oturtulmaya çalışılmamalı
eklem bulunduğu pozisyonda tespit edilmeli
çıkık eklem üzerine sıcak su uygulanmaz
** Ayrılmamış(nondeplase) kırık çeşitleri : Linear kırık - Transfers kırık - Yaş ağaç kırığı
** Yabancı bir cisme bağlı olarak hava yolunun kısmi tıkanmasının belirtileri : Zayıf ve sesiz öksürme - Ani solunum sıkıntısı , hırıltı
** Sıcak bitkinliğinin belirtileri : Nemli yapışkan cilt - Pupillalar küçük
** Yılan sokmasının genel belirtileri : Aşırı tükürük salgısı - Burun kanaması - Görme bozukluğu - Göz kapağında düşme ve nöbetler
** Göğüs ağrısı durumunda ilk yardım : Bireyin solunum yolları açıklığı kontrol edilmeli
Miyokart infarktüsü geçiren birey yalnız ise kuvvetle öksürmesi önerilir
Birey hemen dinlenmeye alınmalı ve sakinleştirilmeli
Daha önce kullandığı ilaçları varsa hastanın almasına yardım edilmeli
Hasta sırtüstü yatırılmaz ve başı yan çevrilmez
** Zehirlenmelerde genel ilk yardım : Zehirlenmeye neden olan madde,zehirlenen kişiyi ve yakınlarını ayrıntılı bir şekilde sorgulayarak tespit edilmeli
- Zehrin varsa ambalajı,şişesi veya kutusu kişi ile birlikte hastaneye götürülmeli
- Kişinin bilinci açıksa ağız yoluyla alınan zehrin yoğunluğunu azaltmak için su ve süt verilebilir
- Zehirlenen kişi kusarsa kusmuğu bir poşete konarak nedenin bilinmediği durumlarda analiz için saklanmalı
** Kaşık tekniği : Yaralıya sadece bir taraftan ulaşılması durumunda ,birden fazla kişi tarafından uygulanabilecek taşıma yöntemidir.
** Koma ve bilinç kapalılığı durumunun bulunması halinde hasta / yaralıya verilmesi gereken pozisyon : Yarı yüzüstü güvenli yan pozisyonda tutulur .
** Acil hizmet birimi halkaları : - Acil olay yerinde ilk yardım - Taşıyıcı ve hastane ile haberleşme
- Acil bakım bölümünde ilk acil girişim - Acil bakım bölümüne taşıma organizasyon
** Acil serviste bulunan bulunanlar : Güvenlik ,polis ve basın odası - Bekletilen hastalar ile yakınları içim bekleme odası
- Psikiyatrik hasta bakım odası - Tedavi salonu
** Altın saat : Olay yerinde ilk 30 dk
** İlk yardım uygulamaları 6 T akrostişe göre yapılır.
** İlk yardım ilkelerinde A harfi = Solunum yolunun açılmasını simgeler
** İlk yardım ilkelerinden C harfi = Dolaşımın sağlanmasını ifade eder.
** İlk yardımcının özellikleri : Sakin,pratik,dengeli yardımsever ve girişken olmalı - Bir kaza anında paniğe kapılmamalı ,düşünerek davranmalı
- Davranışları hızlı ancak bilinçli sıralı ve ölçülü olmalı - Kendisini tehlikeye atmamalı
- Hastanın korlu ve endişelerini gidermez
** İlk yardımcının temel görevlerinden biri : Korumak
** İlk yardım çantasında bulunanlar : Yara bandı , Sargı bezi , Plastik örtü , Makas
** Ülkemizde ilk yardım hizmetlerinin başlangıç yılı : 1911
** Dünyada acil tıp anabilim dalı ilk kez = ABD açılmış
** Türk acil sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde ilk adım Türk Hilal-i Ahmet Cemiyeti'dir.
** Üst düzey acil bakım birimi : Askeri bölge hastanesi
** Türkiye de acil sağlık hizmetleri Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
** Triyaj : Acil bakım hizmetlerinde hastaların risk durumlarını tanımlamak ve tedaviyi başlatabilmek için oluşturulan sisteme denir.
** Triyaj kuralları : - Görevler kesin tanımlanıp paylaşılmıştır - Olaydan etkilenen herkese uygulanır
- Triyaj süresi her bir yaralı için 1 dk dan kısa - Triyaj değerlendirmesi solunum ,dolaşım,bilinç sıralamasını takip eder.
- Triyaj hasta /yaralı sayısı ile ilgilenmez - Triyaj süresi yatar durumdaki hasta,yaralı için en fazla 3 dk dır.
- Hasta/yaralının acil bakımı ile ilgilenmez.
** Triyajın amaçları : - Hasta/yaralının yaşamını korumak
- İleri derece yanıkları önlemek
- İlk acil müdahaleyi erken ve etkili yapmak
- Uygun hastaneye uygun hasta ,yaralının naklini sağlamak
** Triyajda hasta nakli : - Ambulansta hasta kabininde kırmızı kodlu yaralı taşınabilir.
- Ambulansın hasta kabininde bir sarı ve yeşil kodlu yaralı taşınabilir.
- Ambulansın hasta kabininde iki yeşil kodlu yaralı taşınabilir.
- Ambulansın sürücü kabini iki yeşil kodlu yaralı taşınabilir.
** İyileştirme evresi : Toplumun ve bireylerin normal yaşama dönebilmeleri için yapılanların yer aldığı evredir.
** Afet : İnsan ve diğer canlılar için;normal yaşamı ve toplumsal faaliyetleri kesintiye uğratan toplumda fiziksel ,sosyal,kültürel ve ekonomik kayıplara neden olan ve etkilenen toplumun üstesinden gelemediği doğa ve insan kaynaklı bir olgudur
** Deprem - en sık görülen doğal afettir.
**Risk yönetimi = Tehlike ve zararların azaltılmasını amaçlar
** Jeolojik kökenli doğal afetler : Deprem , Heyelan , Kaya düşmesi , Volkanik patlamalar
** Hem insan hem doğam kaynaklı afetlere karmaşık afet denir .
** Afetlerde kurulan yaşam zinciri : erken müdahale , erken ulaşma , afete hazırlıklı toplum , hastaneler
** Kriz yönetimi : Afet sonrası çalışmaları belirler.
** Sağlık bakanlığına bağlı afetler ile ilgili birimler : - Sağlık afet koordinasyon merkezi - Acil sağlık hizmetleri genel müdürlüğü
- Ulusal medikal kurtarma ekipleri - 112 Acil sağlık hizmetleri
** Travma yaşayan hastayı güvenli alana çıkarmak ve sakinleşmesini beklemek gerekir.
** Travma sonucu deri yada mukozasının bütünlüğünün bozulması yara ile belli olur.
** Panik yaşayan hasta veya yakını ile iletişimde : panik oluşturan durum konuşulmalı çözüm yolları aranmalı
paniğin sebebi araştırılmalı ve gerekirse sorular sorulmalı
soğukkanlı davranılmalı, güvende olduğu hissettirilmeli
sakin olması gerektiği telkin edilmeli
** Hasta /yaralı olan yaşlı bireyle iletişimde yakınlarına haber vermemek sorun oluşturur.
** Hasta ve yaralıyı değerlendirme amaçları : hasta/ yaralının ciddiyetini belirlemek - İlk yardım önceliklerini belirlemek
- Yapılacak ilk yardım yöntemini belirlemek - güvenli bir müdahale sağlamak
** Vücut yapısının hiyerarşisi : Hücreler ,Dokular , Organlar ,Sistemler , Organizma
**3. derece bilinç kaybı = Hiçbir uyarana cevap vermez
** Kırmızı = Çok acil Sarı = Acil
Yeşil = Az acil Siyah = Ölü veya hayatta kalma şansı düşük olan
** START Yöntemi : - Bir hasta için en fazla 30 saniye ayrılır. - Bu sürenin sonunda yaralı değerlendirilerek ilgili renk kodu ile işaretlenir
- Triyaj sorumlusu otoriter tavır ve ses tonuyla olay yaralılarının kendine doğru gelmelerini sağlar
- Bu yaralılar ,yeşil renk kodu ile işaretlenir.
** Olay yeri değerlendirmesinde : Kazaya uğrayan aracı mümkünse güvenli bir alana almak
- Olay yerini yeterince görünebilir biçimde işaretlemek
- Olası patlama ve yangın riskini önlemek
- Gaz varlığı söz konusu ise gerekli önlemleri almak
** Temel yaşam desteğinin komplikasyonlarından biri = Gastrik distansiyon'dur.
** Enfekte yara : Üzerinden 12 saat geçmiş yaralardır.
** Yara bölgesi değerlendirilirken : Oluş şekli ve süresi - yabancı cismin varlığı - kanama durumu - yarada şişlik ve hassasiyet varlığı
** Göğüs yaralanmalarında belirtiler : Solunum güçlüğü , Öksürme , Kan tükürme , Siyanoz
**Delici yaralar : bıçak , çakı,şiş , kırık cam , kurşun gibi aletler
** Delici göğüs yaralanmalarında ilk yardım uygulaması : Yaranın üzeri hava geçirmeyen malzeme ile üç tarafı kapalı,bir tarafı açık şekilde kapatılır.
** Delici karın yaralanmalarında : Yara ve vücut ekseni paralel ise bacaklar uzatılarak sırt üstü yatırılır.
- Yara vücut eksenine dik ide yaralının bacakları bükülerek sırt üstü yatırılır.
- Dışarı çıkan organlar içeri sokulmadan üzeri örtülür.
- Batmış bir cisim varsa çıkarılmadan etrafı desteklenerek sabitlenir.
** Kafatası ve omurga yaralanmalarında ilk yardım nasıl olmalı : Hiç bir şekilde hareket ettirilmez. Herhangi bir tehlike söz konusu ise vücut ekseni bozulmadan düz pozisyonda sürüklenir.
**Trafik kazası geçiren bir yaralıda burun ve kulaktan kan veya açık renkli bir sıvı gelmesi : Kafatası ve omurga yaralanması olduğunu gösterir.
** Yaralanmalarda: Tetanos aşısı yapılır.
** AFAD = Afet ve acil durumlarda yetki ve koordinasyonun tek bir elde toplanması ve kurumlar arası koordinasyonun sağlanması amacıyla 2009 yılında Başbakanlığa bağlı birimdir.
** Dünyada acil servis hizmetlerinde en çok kullanılan model = Anglo - Amerikan modeli
** Tarihte ilk ambulans benzeri araç : İspanya da kullanılmıştır.
** Afet olaylarına yönelik yönetim faaliyetleri sıralaması : 1 -Zarar azaltma evresi 2- Önceden hazırlık evresi 3 - Olaya müdahale evresi
4 - İyileştirme evresi 5 - Yeniden inşa evresi
** Kırmızı kod : Ciddi hastalığı yada yaralanması olan hasta veya yaralılardan oluşan acil gruplar yer alır.
** Primer Triyaj : Hasta ve yaralının solunum,dolaşım ve bilinç durumunu hızla değerlendirerek yaşa kurtarıcı uygulamaların öncelikle yapılmasını hedefler.
ÜNİTELER : 1-7
** Kaza ölümlerinin % 10’u ilk beş dakikada solunum durmasına bağlı, % 50’si ise ilk yarım saat içinde büyük kanamalara bağlı olmaktadır. Bu nedenle olay yerindeki ilk yarım saat çok önemlidir. Bu ilk yarım saate altın saat denilmektedir.
**Acil durumdan sonraki 0-1 dakikada kalp, 0-4 dakikada beyin etkilenir. 4-6 dakikada beyin zarar görmeye başlar. 10 dakikadan sonra beyinde kalıcı hasar oluşur
**İlk yardımın öncelikli amaçları, yaşamsal tehlikeyi ortadan kaldırmak *yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak * hasta/yaralının durumunun kötüleşmesini önlemek ve iyileştirmeyi kolaylaştırmak
**İlk yardım uygulamaları 6T’ ye göre yapılır. Telefon, tedbir, tanı, triyaj, tedavi ve taşımadır
- ilk yardımda altın saat içerisinde Altı T’ye ve CAB’ye göre ilk yardımın temel uygulamalarını gerçekleştirmek son derece yapılır.
***İlk yardımın CAB’si: Circulation: Dolaşımın sağlanması Airway : Solunum yolunun açılması Breathing: Solunumun sağlanması
**İlk yardımcının temel görevleri; korumak - bildirmek - kurtarmak
**Hasta ya da yaralıların 112 acil yardım merkezi aranarak en yakın sağlık kuruluşuna sevki sağlanmalıdır.
**İlk yardım uygulamaları için, evde, okulda, iş yerinde, arabalarda, fabrikada, havaalanında, tren istasyonlarında ve diğer tüm aklımıza gelebilecek her yerde ilk yardım çantası bulundurulması gerekmektedir.
**İlk yardım çantasında bulunması gereken malzemeler: Suni solunum maskesi - büyük sargı bezi (10 cmX3-5 cm) - steril hidrofil gaz bezi (10x10 cm 50 lik) - - üçgen sargı bezi - hidrofil pamuk (70 gr) - flaster - çengelli iğne - makas - elastik bandaj (6-8 cm enli) - yara bandı - tıbbi eldiven - açık renk plastik örtü - yara bandı - tıbbi eldiven - açık renk plastik örtü - not defteri ve kurşun kalem - ilk yardım el kitabı - el feneri - düdük - cımbız ve derece.
**Acil tedavi , hastaneler ile diğer sağlık kurum ve kuruluşlarında acil tıbbî tedaviye ihtiyacı olanlara sunulan hizmetlerin bütününü tanımlar.
**Acil Sağlık Hizmetleri Uygulamaları • Acil olay yerinde 112 Acil Yardım Merkezi acil sağlık hizmetleri
• Taşıyıcı ve hastane ile haberleşme • Kara, hava, deniz ambulans hizmetleri ile acil olay yerinden hasta/yaralı taşıma organizasyon • Yataklı sağlık kurumlarında acil tedavi ve bakım hizmetleri
**Hastane öncesi girişim ekibinin en etkin üyesi Acil Tıbbi Teknisyen’dir (ATT) - öncelikleri belirleme görevi ATT dedir.
**ATT, yetkili biri olay yerinde veya hastanede sorumluluğu alana kadar, yapılabilecek olan en iyi acil hizmeti sunmakla yükümlüdür.
**Acil bölüm ekibi; genelde hastane öncesi müdahale ekibi, hemşireler, hekimler, sosyal hizmet uzmanları, aile danışmanları, solunum terapistleri ve diğer çalışanlardır.
**Acil servisin çevresinde, afet durumunda, genişleyebileceği bir alan olmalıdır.
**Acil servis üç farklı yaklaşımla tasarlanmıştır.; koridor - arena - modüler
**Acil servis giriş kapıları otomatik açılıp kapanabilir biçimde olmalı, hastalar açmak için uğraşmamalıdır.
**Ambulansların iç donanımı, ambulans çeşitlerine göre değişiklik göstermektedir. Bu donanım, yönetmeliklerle standart hâle getirilmiştir.
**Acil yardım ambulanslarında en az bir hekim ve/veya ambulans ve acil bakım teknikeri (AABT) ve bir acil tıp teknisyeni (sağlık personeli) olmak üzere en az üç personel görev yapar. Gerekiyorsa ekibe şoför eklenir.
**Hasta nakil ambulansında en az iki personel (ATT ve ATT; ATT ve AABT veya ATT, şoför) görev yapar. ATT, ATT veya ATT, AABT olarak oluşan ekiplerde personellerden biri sürücü olarak çalışır.
** Ambulans çeşitleri : - Acil Yardım Ambulansı -Nakil Ambulansı -Özel Donanımlı Ambulanslar - Yoğun bakım ambulansı - Yeni doğan ambulansı
-Obez ambulans -Arazi tipi ambulans - Çoklu ambulans
***İlk yardım = olay yerinde, tıbbi araç gereç olmadan mevcut imkânlarla, ilk yardım eğitimi almış herhangi biri tarafından;
- Olay yerinde, taşıma sırasında yapılır. -Acil tedavi başlayınca sona erer.
*** Acil yardım = (tıbbi araç gereçlerle) olay yerinde ambulans veya sağlık kurumunda bu konuda eğitim almış sağlık çalışanları tarafından gerçekleştirilir.
*** Tarihte ilk ambulans benzeri araç, atlı arabalarla 1487 yılında Malaga kuşatması sırasında İspanyol ordusu tarafından kullanılmıştır.
* 1878 yılında ilk sivil ambulans organizasyonu Londra’da kurulmuş ve ilk tam gün süreli ambulans servisi 1897 yılında yine Londra’da hizmet vermeye başlamıştır.
** 1960 yılı sonlarına doğru ABD ve Fransa’da ambulanslarda paramedikler ve hekimlerin görev almaya başlaması ile birlikte daha hızlı ve kaliteli acil sağlık hizmeti sunulmaya başlanmıştır. Acil tıp anabilim dalı ilk kez 1970 yılında ABD’de Cincinnati· Üniversitesi’nde açılmıştır.
** Dünyada hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinde genel olarak iki sistemin uygulanır = Anglo- Amerikan Modeli hasta hastaneye getirilir
- Franko- German Model hastane hastaya getirilir.
** Türkiye ise gerek hastane öncesi gerekse hastanelerdeki acil servis hizmetlerinde Anglo-Amerikan modelini yerleştirmeye çalışmaktadır.
** Türk Hilal-i Ahmer Cemiyeti: 11 Haziran 1868 tarihinde "Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti" adıyla kurulmuş ve, 1877'de "Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti adını almıştır
** Türk Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin adı 1935’te “Türkiye Kızılay Cemiyeti” olarak değişmiştir.
** Türk Kızılay 'ı = insanlık, ayrım gözetmemek, tarafsızlık, bağımsızlık, hayır kurumu niteliği, birlik ve evrensellik çerçevesinde çalışan bir yardım kuruluşudur.
** 1994’te 077 Hızır Acil’den “112 Acil Yardım ve Kurtarma”ya geçilmiştir.
** Alt düzey acil bakım birimler ; · 100 yataklı devlet hastaneleri · Tam teşekküllü olmayan askerî hastaneler · Semt poliklinikleri
· Askeri dispanserler· Özel klinikler
** Üst düzey acil bakım birimler ; Sağlık Bakanlığına bağlı Devlet ve Eğitim Hastaneleri · Üniversite Eğitim Hastaneleri · Askerî Bölge Hastaneleri
· Bağımsız vakıf Hastaneleri · Özel Hastaneler
**Acil bakım ekibi, hastane öncesi müdahale ekibi ve hastane müdahale ekibinden oluşmaktadır.
**Türkiye’de acil sağlık hizmetleri “Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü” tarafından yönetilmektedir.
**Dünyada ve Türkiye’de her yıl 13 Ekim günü “Dünya Afet Risklerinin Azaltılması Günü” olarak kutlanmaktadır.
**BM Genel Kurulu, afetlerin azaltılması, önlenmesi ve afetlere hazırlık ile ilgili ulusal kapasitelerin güçlendirilmesine yönelik olarak BM kalkınma programını görevlendirmiştir.
* Türkiye’de Afetlerde Sağlık Organizasyonunu ; SAKOM , UMKE ,Kızılay , TATD (Türkiye Acil Tıp Derneği)
*SAKOM; acil, afet ve olağandışı durumların üst yönetiminin yapıldığı bir koordinasyon merkezidir.
** Sakom = organizasyon ekibi , planlama ekibi , lojistik ekibi , finansman ekibi
**AFAD, afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afetlere müdahale edilmesi ve afet sonrasındaki iyileştirme çalışmalarının süratle tamamlanması amacıyla gereken faaliyetlerin planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi ve etkin uygulanması için ülkenin tüm kurum ve kuruluşları arasında iş birliğini sağlayan, kaynakların rasyonel kullanılmasını gözeten, faaliyetlerinde disiplinler arası çalışan bir kurumdur.
**AFAD, afet ve acil durumlara ilişkin tek yetkili kurum
**“Afet” tanımında ön koşul, afetten etkilenen topluluğun kendi olanakları ile üstesinden gelememesidir.
** Afetlerde yönetimin temel amacı; afetlerden korunma, hazırlıklı olma ve etkilerini hafifletmedir.
*Acil durum, insan, mal ve çevreyi korumak için acil müdahaleyi gerektiren ve yerel imkânlar ile baş edilebilen olayların sonuçları olarak ifade edilir.
**En büyük tsunami ; 26 Aralık 2004 yılında Endonezya Sumatra Adası
** Bir tehlikenin; bölgenin sakinleri, özellikleri, etkinlikleri, özgün tesisleri, tabi ve kültürel kaynakları üzerine olan tahmini kötü etkisine “risk” denir.
** Bir afetin meydana gelmesinde iki temel faktör rol oynar; - tehlikenin bulunması, tehlikenin doğuracağı olaydan riske girebilecek bir şeylerin ya da bir canlı topluluğunun var olmasıdır.
** Afetlerin Sınıflandırılması; Doğal afetler = Jeolojik kökenli (kaynağını yer kabuğu ya da yerin derinliklerinden alan afetlerdir •Deprem, heyelan, erozyon, yanardağ patlamaları (Volkanlar), kaya düşmesi vb.)
- Meteorolojik kökenli (Atmosferdeki doğa olayları sonucu meydana sıcaklık, yağış, basınç ve su baskınları, kuraklık, fırtına, küresel ısınma, çölleşme ,rüzgar )
Ülkemizde ise en sık görülen meteorolojik karakterli doğal afetler sel, taşkın, don, orman yangınları, kuraklık, dolu, şiddetli rüzgâr, yıldırım, çığ, kar ve fırtınalardır.
Doğal Olmayan afetler - insan ve insanın geliştirdiği teknolojiye bağlı oluşan afetlerdir.
Karmaşık afetler - Hem insan hem doğa kaynaklı afetlerdir. Orman yangınları, deprem sonrası oluşan yangınlar doğal nedenlerle olabildiği gibi insan kaynaklı da olabilir.
** Teknolojik afetler, kendi başına tetiklenebileceği gibi tabii bir afet tarafından da tetiklenebilir.
* Dünya’da etkili olan 31 doğal afet türü; şiddetlerine, oluşum sürelerine ve etkilerine göre sıralanınca en önemlilerinin; kuraklık, tropikal siklon, bölgesel sel ve taşkınların olduğu görülür.
** Türkiye’de olağan dışı durumlar içerisinde en sık depremler görülmektedir. Bunu izleyen diğer afet seldir.
** Savaş dışında, doğal olmayan olaylara bağlı afetlerden en önemlisi trafik ve iş kazalarıdır.
** “Risk yönetimi”; zarar azaltmaya yönelik, “Kriz yönetimi”; acil durum müdahalelerine yönelik yönetim planlarını içerir.
** Afet Yönetimi Evreleri ; “zarar azaltma evresi”, “önceden hazırlık evresi”, “olaya müdahale evresi”, “iyileştirme evresi”, “yeniden inşa evresi ilk ikisi afet olmadan risk yönetiminde diğerleri afet sonrası kriz yönetiminde uygulanır.
** Afetlerde ilk yanıtın alındığı evre, afet sonrası ilk 24-72 saat içinde bulunulan evredir.
** Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), afet ve acil durumlara ilişkin tek yetkili kurumdur.
** Sağlık bakanlığı bünyesinde kurulmuş olan ve sağlıkla ilgili afet ve olağandışı durumlarda, iller ve diğer kurumlar ile irtibat, koordinasyon, planlama ve yönetimi sağlayan kurum Sağlık Afet Koordinasyon Merkezidir (SAKOM)
** Afetlerde, sağlık hizmetlerinin düzenli ve koordineli sunulabilmesi için sağlık hizmetleri afet planı olmalıdır.
** İkincil korunma afet sırasında ve afetten sonra alınan önlemleri içerir kurtarma çalışmaları, gıda ve beslenme hizmetleri, barınak sağlama, tıbbi bakım organizasyonu, ulaşım-haberleşme işlemlerinin denetlenmesi, güvenlik sorunlarının çözümü, koruyucu sağlık hizmetleri, çevre sağlığı hizmetleri, afete uğrayan bölgenin ve etkilenen nüfusun saptanması
** “Afete hazırlıklı toplum”la birinci halkası kurulan yaşam zincirine bağlı ikinci halka “erken ulaşma” Üçüncü halka “erken müdahale
** Afetlerde; sağlık birimlerinde ve olay yerinde yığılmayı, kargaşayı önlemenin ve etkili müdahalenin önemli bir yolu triyaj işlemleridir.
** Afetzedelerin ve ailelerinin olaydan sonra yaşamlarını en iyi şekilde sürdürebilmeleri için yapılması gerekenler üçüncül korunma içerisinde ele alınır.
** Acil servise başvuran hasta/yaralılarla İletişim kurarken seçeceğimiz kelimeler, cümleler önemlidir.
****Acil durumlarda hasta/yaralı bireylerin karşı karşıya kaldıkları ve stres yaşamalarına neden olan faktörler: · Çevresel faktörler = Acil olayın geliştiği ortam ya da acil birimin görünümü, gürültü, ses, trafik, acil birimdeki araç-gereçler, ortamda durumu ağır olan diğer hastalar ve sağlık çalışanlarının yaptıkları işler
· Fiziksel faktörler = Girişimsel olan ve olmayan uygulamalar, ağrı, acı ve sıkıntı çekme, fiziksel hareket kısıtlılığı, yeme içmede yetersizlik gibi faktörlerle birlikte hastalığına yönelik fiziksel sıkıntının olması
· Psikolojik faktörler = Kontrol ve gizlilik kaybı, iletişim eksikliği, ebeveyn davranışı, bilgi, anlama/algılama eksikliği ve hastalığın/yaralanmanın şiddeti
· Sosyal faktörler = Çocuklar için aileden ayrılma ve yabancı bir ortama girme, ailenin ekonomik yetersizliği, sağlık güvencelerinin olmaması, acil birimin çocuk ve ailenin ihtiyaçlarını karşılayacak koşullarda olmaması, sağlık ekibinin acil hastanın beklentilerini karşılayamaması gibi sosyal faktörler.
** Bilinci yerinde iş birliği yapabilen hasta/yaralı ile etkili iletişimde sakin kalmak çok önemlidir.
** Kaza sonrası bireylerde geçici hafıza ve bellek yitimine bağlı şaşkınlık durumunun olması normaldir.
**İletişim, kişilerarası ilişkilerin temel öğesi olmakla birlikte kullanılan yanlış kelimeler ya da hatalı tavırlar birçok sorunun oluşmasına yol açar.
** Hasta Kaynaklı iletişim zorlukları : ·Yaralı/hastanın kendini iyi hissetmemesi · Kazanın sebep olduğu panik hâli · Sağlık çalışanının işini engeller diye tereddüt etmesi ve bu yüzden · konuşmaması Herhangi bir engel durumunun bulunması · Düşük eğitim düzeyine sahip olması · Anlıyormuş gibi davranması · Kendini açıkça ifade edememesi
**Sağlık Çalışanı Kaynaklı iletişim zorlukları = · Sağlık çalışanlarının tıbbi terminoloji kullanması · Çalışırken içten değil, otoriter davranması · Konuyu aniden değiştirmesi · Çok hızlı konuşması · Tedavi ve işlem hakkında yeterli açıklama yapmaması · Hastanın konuşmasını kesmesi · Aynı anda birden fazla şeyle ilgilenmesi · Net bir mesaj vermeden uzun cümleler kullanması · Hastaya bilgi vermeden herhangi bir uygulama yapması · Uzaktan konuşması · Göz teması kurmadan konuşması · Hastanın anlayıp anlamadığına dikkat etmemesi · Maske varken konuşması · Çok yüksek sesle konuşması · Hastanın konuşma, görme, anlama gibi herhangi bir engelinin bulunup bulunmadığını kontrol etmemesi
**Hasta yakınının öfkeli olmasının sebeplerinden biri de hasta ve durumu hakkında bilgi alamamasıdır.
**Panik belirtileri: Kalp atımında hızlanma , boğulacakmış hissi , bayılacakmış gibi olma , titreme ve terlemedir.
**Yaşanılan felaketler sonucu fiziksel ve psikolojik tepkiler oluşur.
**Travmaya müdahale sırasında yapılan bazı yanlışlar: · Yaşadığı travmayı basit görmek ve küçümsemek · Hasta/yaralının hemen toparlanmasını beklemek · Travmayı atlatamayan hasta/yaralıyı eleştirmek ya da güçsüz görmek · Olayı hatırlamamasını, unutmasını ya da düşünmemesini söylemek · Travmayı hatırlatacak her türlü uyarandan uzak tutmak
**Travma sırasında ya da sonrasında travmayla baş etmeyi kolaylaştırmak için: · Yardım ederken aynı zamanda sağlık çalışanı kendisini de korumalı · Yaşanılan travmanın hasta kendi suçu olmadığı söylenmelidir. · Her koşulda sevgi ve şefkat gösterilmelidir. · Güvenilir ve sakin bir ortama alınmalıdır. · Hasta/yaralı duygularını paylaşmak için cesaretlendirilmelidir .· Hasta/yaralıya güven verilmelidir .· Yaşadığı kaygı ya da korkunun normal olduğu travma sonrası bunu atlatacağı söylenmelidir. · Travma sonrası psikolojik danışmana yönlendirilmelidir. · Eski hayatına dönmesi için hasta/yaralı desteklenmeli moral ve motivasyon sağlanmalıdır. ·Travmayı atlatmış bireylerle görüşmesi sağlanmalıdır.
** Acil durumlar, çocuk için daha travmatize bir olaydır.
**Eğer, yapılacak uygulama ağrıya neden olacaksa çocuğa yalan söylenmemelidir.
**Konfüzyon büyük ölçüde bilinç kısmının büyük bir hasar alması
** Konfüzyonlu hasta iletişiminde ; kısa cümleler kurulur, açıklama yapılmalı , yanıt vermesi için yeterli zaman verilmeli ,anlayıp anlamadığı kontrol edilmeli.
**Etkili iletişim; karşıdaki kişinin varlığının kabul edilmesi ve ona ayrılan zamanın etkili bir şekilde kişinin beklentilerine göre düzenlenmesidir.
****Hasta/yaralı; hastalığın ya da yaralanmanın ciddiyetinin, ilk yardım önceliklerinin, yapılacak ilk yardım yönteminin belirlenmesi ve güvenli bir müdahalenin sağlanması amacıyla değerlendirilir.
**İnsan Vücudunun Yapısı ; Hücreler - Dokular - Organlar - Sistemler - Organizma
**Hücre ; İnsan vücudunun temel yapı taşıdır. · Vücutta yüz milyar kadar hücre bulunmaktadır. · Hücre, hücre zarı, hücre sıvısı ve çekirdekten oluşmuştur .· Hücre zarı hücre için gerekli olan maddeleri hücre içine, gereksiz olanları da hücre dışına taşıma görevini üstlenir. · Hücre sıvısı hücre zarından hücreye giren protein, yağ ve şekerin hücre tarafından kullanılmasını sağlar. · Hücre çekirdeği ise hücrenin çoğalmasını gerçekleştirir
**Dokular ; Aynı özellik ve işleve sahip hücre gruplarının bir araya gelmesi ile oluşur.· İnsan vücudunda 4 tip doku bulunmaktadır.
· Epitel doku, koruyucu dokudur. · Deri, mukoza ve bezlerden oluşur
.· Bağ dokusu, insan vücudu için destek görevi yapar. · Dokuları birbirine bağlar. Kemik, kıkırdak, tendon, yağ ve kan hücrelerinden oluşur.
· Kas dokusu, hareket işlevlerini gerçekleştirir .· Çizgili ve çizgisiz kaslardan oluşur.
· Sinir dokusu, uyarıları algılama işlevine sahiptir. · Sinir hücrelerinden oluşur.
**Deri ; Cilt tırnak ve ter bezleri ve saçları içerir. - Vücudu örter ve korur.
***Vücutta benzer hücreler birleşerek dokuları, benzer dokular birleşerek organları ve organlar birleşerek sistemleri oluşturur.
**Sistemler Sinir sistem: Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolaşımı sağlar.
Sinir sistemi; Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolaşımı sağlar. Sinir sistemi; beyin, beyincik, omurilik ve omurilik soğanından oluşur.
Hareket sistemi: Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görev yapar. Hareket sistemi; kemikler, eklemler ve kaslardan oluşur.
Dolaşım sistemi: Vücut dokularının oksijen, besin, hormon, bağışıklık elemanı ve benzeri elemanları taşır ve yeniden geriye toplar. Dolaşım sistemi; kalp, kan damarları ve kandan oluşur.
Solunum sistemi : Vücuda gerekli olan gaz alışverişi görevini yaparak hücre ve dokuların oksijenlenmesini sağlar. Solunum sistemi, solunum yolları ve akciğerlerden oluşur.
Sindirim sistemi : Ağızdan alınan besinlerin öğütülerek sindirilmesi ve kan dolaşımı vasıtasıyla vücuda dağıtılmasını sağlar. Sindirim sistemi; dil ve dişler, yemek borusu, mide, safra kesesi, pankreas ve bağırsaklardan oluşur.
Boşaltım sistemi : Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevlerini yaparak vücutta iç dengeyi korur. Boşaltım sistemi; idrar borusu, idrar kesesi, idrar kanalları ve böbreklerden oluşur.
** Yaşam bulguları ; bilinci, nabzı, solunumu, dolaşımı, vücut sıcaklığı ve kan basıncı
**Bilinç düzeyleri: Bilinçli ; tüm uyarılara cevap verir. · 1. derece bilinç kaybı; sözlü ve gürültülü uyaranlara cevap verir. · 2. derece bilinç kaybı; ağrılı uyaranlara cevap verir .· 3. derece bilinç kaybı; tüm uyaranlara karşı tepkisizdir, cevap· vermez.
Solunum = Kişinin 1 dakika içinde nefes alma ve verme sayısı solunum sıklığıdır.
Kan basıncı = Kan basıncı kalbin kasılma ve gevşeme anında damar duvarına yaptığı basınçtır. Kalbin kanı pompalama gücünü gösterir.
Nabız = Kalp atımlarının atardamar duvarına yaptığı basıncın damar duvarında parmak uçlarıyla hissedilmesine nabız denmektedir.
Vücutta nabız alınabilen bölgeler = Şah damarı (adem elmasının her iki yanında) - Ön-kol damarı (Bileğin iç yüzü, başparmağın üst hizası) - Bacak damarı (Ayak sırtının merkezinde) - Kol damarı (Kolun iç yüzü, dirseğin üstü) **Dolaşımını değerlendirirken çocuk ve yetişkinlerde şah damarından , bebeklerde kol atardamarından nabız alınır.
**Bebeklerde ; Solunum - 18 -24/dk , Kan basıncı - 90/60mmHg , Nabız 100-140/dk , Vücut sıcaklığı - 36.7
** Çocuklarda ; Solunum - 16-22/dk , Kan basıncı - 110/70mmHg , Nabız - 100-120/dk , Vücut sıcaklığı- 36.7
** Erişkinlerde ; Solunum -12-20/dk , Kan basıncı - 120/90mmHg , Nabız - 60-100/dk , Vücut sıcaklığı - 36.5
***Hastaya/yaralıya, sözlü uyaranla ya da hafifçe omuzuna dokunarak “iyi misiniz?” diye sorularak bilinç durumu değerlendirmesi yapılır.
-Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi; baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır. Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir ya da kusmuk, yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir.
-Solunumun değerlendirilmesi: Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir. Göğüs kafesinin solunum hareketine bakılır, eğilip kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenir ve hastanın soluğunu yanağında, hissetmeye çalışılır, solunum yoksa derhâl yapay solunuma başlanır.
- Dolaşımın değerlendirilmesi: çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atardamarından 3 parmakla 5 saniye süre ile nabız almaya çalışılır.
*TRİYAJ ; Hasta ve yaralıların, yaşamlarını tehdit eden yaralanma derecelerine ve beklenen yarara göre sıralanmasıdır.
Hastaların hangi zaman ve sırada acil yardım alması gerektiğini, nakil hızını ve seçilecek hastaneyi belirleyen kısa klinik değerlendirmedir. Akıcı ve sürekli değişim gösteren bir süreçtir.
*Triyajın Amaçları ; Hasta veya yaralının yaşamını korumak, - İleride olabilecek yaşam kayıplarını ya da ileri derece yaralanmaları önlemek, - Kitlesel kazalarda ihtiyaçları belirleyerek eldeki kısıtlı kaynakların (personel, malzeme, ekipman vs.) verimli kullanılmasını sağlamak, -Hasta veya yaralılara yapılacak acil ilk müdahalenin, erken dönemde ve etkili yapılmasını sağlamak, -Değerlendirilmesi yapılan hasta veya yaralıların nakil önceliklerini ve kurallarını tespit etmek, -Uygun hastaneye uygun hasta veya yaralının naklini sağlamak, - Gereksiz personel, araç ve malzeme kullanımını engellemek, - Değerlendirme ve yenilenme sürecinde elde edilen bilgiler doğrultusunda kayıt tutarak triyaj da iyileştirme ve geliştirme çalışmaları yapmaktır.
*Triyaj değerlendirmesi; solunum , dolaşım , bilinç
Triyaj süresi, her bir yaralı için 1 dakikadan daha kısa olmalıdır. Ayaktaki hasta veya yaralılara en fazla 1 dakika, yatar durumdaki hasta veya yaralılara en fazla 3 dakika zaman ayrılır.
Triyaj, olaydan etkilenen herkese uygulanır.
Triyaj sorumlusu, hasta veya yaralıların acil bakımıyla ilgilenmez
Triyaj işleminde görevler, kesin tanımlanmış ve paylaşılmıştır. triyaj işinden tek kişi sorumlu olur. Geniş kapsamlı olaylarda, geniş alana yayılmış veya bölünmüş alanlardan oluşan olaylarda birden fazla triyaj alanı ve triyaj sorumlusunun olması, zaman kazanımı ve görev yükü dağılımı açısından önemlidir.
Triyaj sorumlusu, acil sağlık sisteminin gözü ve kulağıdır. Olay yerinin genel tanımından, tüm ihtiyaç duyulan ek kapasitelerin belirlenmesinden ve olay yerinde bulunan personelin her çeşit ihtiyacından sorumludur.
Triyaj evreleri = kırmızı (çok acil) , sarı (acil) , yeşil (acil olmayan) renk kodları kullanılmaktadır.
**Etkin bir triyaj sistemi basitlik , zaman etkinliği , doğruluk , güvenilirlik ve en az yanılma özelliklerine sahip olmalıdır.
**Triyaj Çeşitleri ; Başvuru triyajı ; 112 Acil servis hizmetlerine yapılan başvurular
Vaka triyajı ; Göreve gönderilecek ekiplerin (acil yardım istasyonları) seçim işlemidir.
Olay yeri triyajı ; bir olayda birden fazla kişinin yaralanması ve tek ambulans ekibinin kontrol edemediği durumlarda (afet veya olağandışı durumlar), iki veya daha fazla ambulansın olay yerine gelmesine kadar yapılan triyajdır.3 .çeşittir.
Primer triyaj : Hastanınsolunum, dolaşım ve bilinç durumu hızla değerlendirilerek yaşam kurtarıcı uygulamaların öncelikle yapılmasını hedefler. Sekonder triyaj : Hastanın tedavi gereksinimlerine göre değerlendirilmesi ve ayrılmasının ardından uygun tedavilerin uygulanmasını hedefler. Tersiyer triyaj : Hastanın eldeki imkânlar doğrultusunda olay yerinden nakillerinin önceliklerini belirleyerek hastaneye nakillerini hedefler.
Müdahale ; Hangi vakadan başlanacağını belirlemek için gerçekleştirilen işlemdir
nakil triyajı ; Öncelikli olarak hangi hasta veya yaralının naklinin yapılacağına karar verilme durumudur.
Bir ambulansın arka tarafında (hasta kabini) sadece bir kırmızı kodlu yaralı, ya bir sarı ve bir yeşil kodlu yaralı ya da iki yeşil kodlu yaralı taşınabilir. Her durumda bir ambulansın ön tarafında (sürücü kabini) iki yeşil kodlu yaralı taşınabilir.
Triyaj hastanesi ; çok fazla vaka birikimi olması durumunda vakaların yığıldığı hastanede gerekli vaka seçimleri yapılması ve diğer hastanelere bilgi verilerek sevk edilme işlemlerinin gerçekleştirilmesidir.
Acil servis triyajı ; Temel acil servis triyajı ; hemşire ya da paramedik tarafından yapılabilir. Hasta veya yaralı yaşam bulguları ve fiziksel yönden değerlendirilir, kullandığı ilaçlar ve ilaç alerjileri sorulur.
İleri triyaj sistemi ; tanısal testler (örneğin; X-ray, kan ve idrar tetkikleri) istenir.
Acil servis afet triyajı ; Acil servislerin birim zamanda bakabileceği hasta kapasitesi bellidir. Acil servise girmeden önce hastalara triyaj uygulanmalıdır.
Temel ve ileri acil servis triyaj sisteminde öncelik, durumu en ağır olan hastalara verilir.
** Triyajda yaralı sınıflaması; stabil olmayan: acil müdahale yapılmadığında, kısa sürede kaybedilecek- Stabil acil : Solunum ve dolaşım değerleri stabildir. Kurtarma, acil yardım ve nakil geciktirilebilir. Acil olmayan hasta veya yaralılar : Yaşamsal bulgularında solunum ve dolaşıma yönelik herhangi bir risk mevcut değildir. Ölü ya da aşırı ağır hasta veya yaralılar : 20 dakikadan uzun süredir nabız olmaması
** Dünyada triyaj kodlamaları değişiklikler gösterse de sonuçta değerlendirmenin mantığı aynıdır.
Triyaj kodları : Kırmızı kod: ( A )Ciddi hastalığı ya da yaralanması olan
Sarı kod: (İ )Hâlihazırda yaşamı tehdit eden hastalığı ya da yaralanması olmayan
Yeşil kod: ( H ) Tıbbi bakıma gereksinimi olan ancak acil olmayan hafif yaralı, bilinci açık hasta veya yaralılardır
Siyah kod: Ölmüş ya da hayatta kalma şansı düşük kabul edilen kişilerdir.
** Yaralılar, sınıflandırmaya uygun renklendirilmiş triyaj kartları ile işaretlenir.
** Triyaj kartı : ön yüzünde- Kart numarası, il kodu, yaralamanın tipi, triyaj kodu, nakil yolu ve pozisyonu, ikincil ve birincil nakil bölümleri bulunmaktadır
arka yüzünde - Serumlar ve saatler, verilen ilaçlar ve saatleri, hekimin notu, hekimin kimliği, ikinci nakil ve birinci nakil bölümleri bulunmaktadır.
Yeni triyaj kartlarında, nakledilen hastanın izlemini kolaylaştırmak için trafik kodu, hastane kodu ve kart numarası verilmesi öngörülmektedir
Olay yeri; o noktada tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması, olay yerindeki hasta/yaralı sayısının ve türlerinin belirlenmesi amacıyla değerlendirilir.
**** Temel yaşam desteği (TYD ) :Solunumu ve/ veya kalbi durmuş kişide suni solunum ile dış kalp masajını içeren ilaçsız ve tıbbi malzemesiz yapılan uygulamalardır.
* İleri yaşam desteği : İlaç ve tıbbi malzeme kullanarak hatta gerekli olduğu durumlarda cerrahi müdahaleleri de kapsayan solunum ve dolaşımın sağlanması.
* TYD’nin amacı, kalp durmasının altında yatan neden geri döndürülünceye kadar yeterli solunum ve dolaşımın sürdürülmesidir.
** Yetişkinlerde sağ kalım zinciri halkaları : 1.Halka, Kardiyak arrestin erken tanınması ve acil sağlık hizmetlerinin erken aktivasyonu,
2.Halka, Olay yerinde bulunan ilk yardımcının yaptığı temel yaşam desteği,
3.Halka, Erken defibrilasyonu,
4.Halka, Etkili yetişkin ileri yaşam desteği uygulamalarını,
5.Halka, Kardiyak arrest sonrası bakımı ifade etmektedir.
* Çocuklarda temel yaşam desteğinde en önemli halka, zararların önlenmesi olup koruyucu tedbirler alınmalıdır. ilk 3 halka çok önemlidir.
1.Halka: Arrestin ve oluşabilecek zararların önlenmesini, 4.Halka : Hızlı pediyatrik ileri yaşam desteğini
2.Halka : Erken kardiyopulmoner resüsitasyonu 5.Halka : Kardiyak arrest sonrası bakımı ifade etmektedir.
3.Halka: Acil yanıt sisteminin aktive edilmesini,
Bilinç kontrolü : Hasta veya yaralı sert bir zemine sırt üstü yatırılmalıdır.
Bilinç açık, cevap veriyor ise güvenli bir pozisyon verilmeli veya bir tehlike söz konusu değilse olduğu pozisyonda bırakılmalıdır, yardım gelene kadar sık sık tekrar değerlendirilmelidir.
Bilinç açık, solunum sıkıntılı ise yabancı cisim aspirasyonu düşünülmelidir ve buna yönelik ilk yardım uygulamaları hemen yapılmalıdır.
Dolaşımı ve solunumu etkili, ancak bilinci kapalı ise hava yolunu açık tutmak ve aspirasyon riskini azaltmak için derlenme pozisyonu verilir.
Bilinç kapalı solunum yok ya da anormal soluyorsa; hasta sırt üstü yatar pozisyonuna getirilmeli, acil yardım aranmalı, dolaşım değerlendirilmeli ve göğüs kompresyonuna başlanmalıdır.
Temel Yaşam Desteği Bileşenleri
*Dolaşımın değerlendirilmesi (C): Dolaşımın olup olmadığının anlaşılmasının en etkin yolu 10 saniye içinde karotis nabzının kontrolüdür. bir el ile başın geriye pozisyonu sürdürülürken, diğer elin 2 - 3 parmağı ile trakea lokalize edilmeli, sonra parmaklar trakea ile sternokleidomastoid kası arasındaki oluğa doğru kaydırılmalıdır.
*Hava Yolu Açıklığının Değerlendirilmesi (A) : Bilinci kapalı bütün yaralılarda hava yolu açıklığı kontrol edilmeli ve aşağıdaki işlem basamakları uygulanmalıdır. Hava yolunu açmak için hasta veya yaralıya, travma bulgusu yok ise baş-çene pozisyonu verilmelidir. *sıkan giysileri varsa gevşetilir. *Ağız içi kontrol edilerek temizlenir, yabancı cisim varsa çıkartılır, ağızda takma diş, yiyecek parçaları, kusmuk vb. cisimler hava yolunun tıkanmasına neden olabilir. *Travma bulgusu olan hasta için çene itme manevrası kullanılmalıdır. * Omurga yaralanmasından şüphelenilen yaralı veya hastalarda çenenin kaldırılması yeterlidir. * Çene kaldırma manevrası başarısız olursa hava yolunu açık tutacak kadar baş geriye doğru hafifçe itilmelidir.
*Solunumun Değerlendirilmesi ( B) : Bak, dinle, hisset” yöntemidir. 30 göğüs basıncından sonra tek kurtarıcı hastanın hava yolunu açar ve 2 soluk verir.
Yetişkinde suni solunum, ağızdan ağza, ağızdan buruna, ağızdan maskeye ve ağızdan stomaya şeklinde yapılabilir.
Suni solunumda akciğerlere 400- 600 ml hava gidecek şekilde ya da yaralının veya hastanın göğsünü yükseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniyede 2 kurtarıcı nefes verilmelidir.
** TYD 30 göğüs basısı, 2 suni solunum şeklinde koordineli olarak uygulanmaktadır.
Trakeostomi: Trakea ön duvarının boyun ön duvarına açılmasına denir
Stoma : Trakeostomi kalıcı ise soluk borusu direkt boğaza ağızlaştırılırmasına dedir.
Defibrilasyon, özel bir elektrik cihazı ile kalbe doğru akım vererek kalbin normal bir şekilde çalışmasını sağlamaya yönelik yapılan işlemdir.
Defibrilasyon, ne kadar erken uygulanırsa hasta veya yaralıların hayatta kalma şansları o denli artar.
OED : OED kullanılması önceden sadece sekiz yaş üzerindeki çocuklar için önerilirken yeni önerilerde yaş sınırı bir yaşa kadar indirilmiştir.
Çocuklarda İlk doz 2j/kg olarak uygulanmalı, cevap alınamaz ise ikinci doz 4j/kg sonraki şoklarda 4j/kg dan uygulanmalıdır.
Yetişkin - çocuk - infantlar da TYD bileşenleri
KPR akışı - C-A-B
Göğüs duvarı gevşemesi Basılar arasında tam geri dönmesine izin ver. Sağlık çalışanı kurtarıcılar 2 dakikada bir bası uygulayanları değiştirir.
Basınç kesintileri Göğüs basısı kesintilerini en aza indir. Kesintileri < 10 saniye sınırlamaya çalış.
Havayolu Baş geri-çene yukarı (sağlık çalışanı kurtarıcı ve travma şüphesi - çene itme)
Ventilasyon( kurtarıcı eğitimi olmayan veya eğitimli ancak yeterli değil) - Yalnızca bası
İleri hava yolu ile ventilasyon (sağlık çalışanı kurtarıcı) Her 6-8 saniyede bir soluk (8-10 soluk/dk) Göğüs basıları ile asenkron Yaklaşık 1 saniye/soluk Görülebilir göğüs yükselmesi
Defibrilasyon Uygun olur olmaz OED’yi yerleştir ve kullan. Şok öncesi ve sonrası göğüs basılarındaki kesin tileri en aza indir - her bir şok sonrası derhal basılarla KPR’ye devam et.
Bası hızı : En az 100/dk
Basınç derinliği : yetişkin - En az 2 inç (5cm) , çocuklarda - En az AP çapın 1/3’ü yaklaşık (5cm) , infantlarda - En az AP çapın 1/3’ü yaklaşık (4cm)
Yetişkinlerde basınç-soluk oranı (ileri hava yolu sağlanana kadar) 30:2 1 veya 2 kurtarıcı
Çocuk ve İnfantlarda basınç - soluk oranı : 30:2 tek kurtarıcı - 15:2 2 sağlık personeli kurtarıcı
** 2010 resüsitasyon kılavuzunda, Otomatik Eksternal Defibrilatör kullanımı Temel Yaşam Desteği ’nin bir parçası olmuş, erişkin ve pediyatrik hastalar içinde Temel Yaşam Desteği basamakları C-A-B şeklinde değiştirilmiş ve bak-dinle-hisset yöntemi Temel Yaşam Desteği algoritmasından çıkarılmıştır.
****Dünyada ve Türkiye’de yaralanmalar, çocuklarda ve 45 yaş altı yetişkinlerde ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alır.
Travma; ani olarak dıştan mekanik bir etki sonucu meydana gelen, sağlığı tehdit eden, fiziksel ve ruhsal hasarlara yol açan bir olaydır.
** Yara, bir travma sonucu canlı dokunun bütünlüğünün (vücudun iç ya da dış yüzeyinde) bozulması anlamına gelir.
** Yaralanma - travmanın oluşturduğu etkiye bağlı olarak deri veya deri altı dokularının bütünlüğünün bozulmasına denir.
Yaralanmaya yol açan nedenler :
*Fiziksel nedenler; Isı - Radyasyon - Elektrik enerjisi - Travma *Kimyasal nedenler; Asit - Alkali - İrrite edici gazlar
*Biyolojik nedenler; Mikroorganizmalar - Hipoksi - Anoksi - Yaşlılık
*Kişisel nedenler; Stres - Riskli davranışlar (Merak-keşif davranışları) - Eğitimsizlik, acemilik
- Psikolojik uyumsuzluk - Yorgunluk - İlaç-madde kullanımı - Kişisel koruyucu kullanmama
Çevresel nedenler; Güvensiz çevre koşulları - Yasal düzenlemelerde yetersizlik - Yasaların uygulanması-denetiminde yetersizlikler - Tehlikeli davranışlara özendirici etkenler
Yaralar görünümüne göre, açık yaralar ve kapalı yaralar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Açık yaralar Deri ve muköz membran (vücut boşluklarını döşeyen zar) bütünlüğünün bozulduğu bu tür yaralar keskin aletlerle ya da darbe ile oluşabilir.
- Sıyrık yaralar : Derinin sert bir yüzeye sürtünmesi sonucu oluşan yaralardır.Yara yüzeyi temiz değildir. Hafif ağrı vardır ve kanama sınırlıdır.
- Kesik yaralar : çok keskin aletlerle, cerrahinin amacına uygun olarak istenilen genişlikte ve büyüklükte gerçekleşen yaralardır. Yara yüzeyi temizdir.
- Yırtılma yaralar : Kazara ya da keskin aletlerle (bıçak, jilet, ustura, cam, metal vb.) oluşan yaralardır. Yara kenarları düzensiz olabilir.
- Kopma yaralar : Derinin bir parçası tamamen kopmuş ya da küçük bir yerinden bağlı kalmış olan yaralardır. Kanama fazla görülür.
- Delinme yaralar : Derin dokularda keskin/sivri bir obje ile oluşturulan yaralardır. Dış kanama sınırlıdır, fakat içte oluşan hasar iç kanamaya sebep olabilir.
** Kopan bir vücut parçası varsa, kopan kısım direkt buz içerisine konulmaz. Kopan parça temiz bir beze sarılır. Beze sarılmış parça naylon torba içine koyulup, bağlanır. İçi buz dolu başka bir naylon torbanın içine koyulur.
**Yaraya batan cisim varsa çıkartılmaz. Batan cismin etrafı temiz bir bezle desteklenerek yabancı cismin ucu dışarıda kalacak şekilde sabitlenir. Yaralının sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.
*Kapalı yaralar : Deri bütünlüğünün bozulmadığı, deri ya da muköz membranın altındaki yumuşak doku yıkımının var olduğu yaralara kapalı yaralar denir.
**Kapalı yara tipleri; Kontüzyon: Künt bir travma sonucu görülen yaralanma şeklidir.
Hematom: Mekanik bir zorlanma sonucu kanın damar dışına çıkarak yumuşak dokular arasında birikmesi ile oluşur
Burkulma: Eklem ligamentlerin de ve kapsülünde oluşan zedelenmedir.
Bül: İnterstisyel aralıkta sıvı birikmesidir. Yanıklar, donmalar vb. durumlarda oluşabilir.
Kapalı yaraların belirti ve bulguları; Yaralanmış vücut parçasında kızarıklık · Kusma veya öksürük ile kan gelmesi · İdrar veya dışkıda kan olması
· Ağrı · Hassasiyet · Şişlik · Renk değişikliği · Eklemlerde deformite görülebilir.
Kapalı yaralarda ilk yardım; Yaralının yaşam bulguları değerlendirilir (CAB) -- Yara bölgesi, yaranın oluş şekli, süresi, şişlik, hassasiyet, şekil bozukluğu, fonksiyon kaybı yönünden değerlendirilir. -- Erken dönemde(yaralanmadan sonraki ilk 24 saat) buz ya da soğuk· kompres uygulanır. Bu uygulama kan damarlarının büzülmesine yol açarak kanamayı azaltır ve ağrının hafifletilmesini sağlar. Geç dönemde (ilk 24 saatten sonra) sıcak uygulama yapılır. Bu uygulama ise kan damarlarının genişlemesini sağlayarak doku iyileşmesini hızlandırır. -- Yaralı bölge atel ile hareketsiz hale getirilir. -- Yaralanan bölge kalp seviyesinden yukarı kaldırılır. -- Isı kaybını önlemek için yaralının üzeri örtülür -- Yaralının sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.
** Belirti olmaksızın travma şüphesi olan veya bilinci kapalı tüm hasta veya yaralılarda baş ve omurga yaralanması olduğu varsayılmalıdır.
**Baş ve omurga yaralanmaları felçlere, görme- konuşma bozukluklarına, duyu kayıplarına ve bilinç düzeyinde bozulmalara neden olabilir.
**Burun veya kulaktan gelen berrak veya kanlı sıvı, beyin-omurilik sıvısı ise akışı engellenmeye çalışılmaz.
** •Baş ve omurga yaralanmalarında yaralı hiçbir şekilde hareket ettirilmez. Ancak olay yerinde herhangi bir tehlike söz konusu ise düz pozisyonda daha güvenli bir yere sürüklenir (Baş- boyun- gövde ekseni bozulmadan)
**Göz yaralanma nedenleri Korneada yabancı cisim bulunması · Göze yabancı cismin batması · Yırtılmalar · Kimyasal yanıklar
· Isı (termal) yanıkları ·Işın yanıkları
** Göz yaralanmalarında ilk yardım ; Korneada yabancı cisim bulunması durumunda, yabancı cisim kornea üzerindedir, veya göz kapağı altındadır. Bu durumda göz temiz su ile yıkanır. - Batan cisimler çıkarılmaz, sabitlenir. Üzeri koni biçiminde bir malzeme veya bardak ile kapatılır.
Kimyasal yanıklarda, tek ve acil tedavi yıkamaktır. Yıkamak için her türlü temiz su kullanılabilir. Yıkama süresi en az 15 dakika olmalıdır.
** Isı/alev yanıklarında, göz kapakları genellikle kapanır ve yapışabilir. O nedenle her iki göz yıkandıktan sonra ıslak pansumanla kapatılarak hastaneye götürülmelidir.
Yüz Yaralanmaları : Yüz bölgesi, damar açısından çok zengin bir bölge olduğundan, bu bölgedeki en ufak bir yaralanma bile aşırı kanamaya neden olabilir
Açık göğüs yaralanmaları: Bıçak, kurşun vb. gibi delici cisimler ile oluşabilir.
Kapalı göğüs yaralanmaları: Direksiyonun göğse çarpması, bir nesnenin göğse düşmesi vb. gibi künt travmalar ile oluşabilir ve deri sağlamdır.
** Göğüste saplanmış bir cisim varsa cisim kesinlikle çıkartılmaz, temiz bezlerle desteklenerek sabitlenir.
*Göğüs yaralanma belirtileri Göğüs bölgesinde açık yaralanma bulgusu ya da saplanmış cisim varlığı · Yarada solunum sesi (göğüsteki yarada nefes alıyor görüntüsü) · Yara bölgesinde solunumla artan ağrı · Solunum güçlüğü, hızlı ve yüzeysel solunum · Öksürme · Kan tükürme · Siyanoz
**Karın yaralanmalarının belirtileri ; Karın bölgesinde açık yaralanma bulgusu, dışarı çıkmış organlar ya da saplanmış cisim varlığı · Karın bölgesinde sertlik ve hassasiyet · Şiddetli ağrı · Hızlı ve yüzeyel solunum · Bulantı-kusma
**Açık yara, vücut eksenine paralel ise hastanın bacakları uzatılarak, dik ise dizlerin altı desteklenerek yaralı bacaklar bükülmüş olarak yatırılır.
- Islak bezin üzeri temiz, hava geçirmeyen özellikte naylon poşet, alüminyum folyo vb. malzemeyle kapatılarak hava ile temas etmeyecek şekilde dört kenarı bantla sabitlenir. Böylece organların ve ıslak bezin kuruması önlenmiş olur.
** Dışarı çıkan organlar içeri sokulmaya çalışılmaz ,sadece ılık su ile ıslatılmış temiz bir bez ile örtülür.
** Tetanoz; kirli veya ezilmiş, ölü dokuların olduğu veya cam, metal parçası, diken gibi yabancı cisim içeren bir yaralanmadan 2-60 gün (ortalama 15 gün) sonra yutma güçlüğü, çene kilitlenmesi, postür bozukluğu ve özellikle dış uyaranlarla artan ağrılı kasılmalar ile karakterize bir hastalıktır.
** Ayrıca yaralanmalarda tetanoz profilaksisi de son derece önemlidir ve hayat kurtarıcıdır.