METEOROLOJi
Meteoroloji, yerküreyi çevreleyen atmosferi ve atmosferde meydana gelen olayları, olguları ve değişiklikleri fizik, matematik, kimya, mekanik gibi pozitif bilimlere dayalı olarak inceleyen ve hangi koşullar altında oluştuğunu ortaya koyan bilim dalıdır. Meteoroloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalıdır. Meteoroloji bilimi insan ve toplum yaşamını doğrudan etkileyen, canlıların kısa ve uzun vadede ortaya çıkan hava olaylarının etkilerinden korunmak için gereksinim duyduğu verileri üreten, özellikle tarım sektörü için vazgeçilmez olan sı- nırları geniş bir bilim dalıdır.
METEOROLOJiNiN TARiHÇESi
Örneğin sıcaklıkla ilgili olarak aşırı sıcak yazlar ve aşırı soğuk kışlar kaydedilmiştir. Tutulan bu kayıtlar M.Ö. 1216’ya kadar uzanmakta ve yağmur, sulu kar, kar ve rüzgârın yanında düşen yağış miktarıyla rüzgâr yönü hakkında da bilgi vermektedir.
Meteorologica, M.Ö. 340 yılında Aristo’nun doğa gözlemlerini yazdığı eseridir.
Hava ve iklim konusunu astronomi, coğrafya ve kimyayla birlikte irdeleyen Meteorologica, meteoroloji konusundaki ilk basılı eserdir. Meteoroloji terimi, Yunan dilindeki “meteoron” kelimesinden türetilmiştir. Bu eserde, yağmur, dolu, rüzgâr vb. doğal olaylar incelenmiştir. Meteoroloji biliminin ortaya çıkışı 16. yüzyılın sonlarında termometre ve barometrenin ve 1700’lü yılların sonunda higrometrenin icat edilmesi ve atmosferde meydana gelen olayların açıklanmasında kullanılmasıyla başlar. Meteoroloji bilimi kullanılan cihazların daha da geliştirildiği 1800’lü yıllarda aşama kaydetmiş ve 1843 yılında telgrafın icadıyla rutin hava gözlemlerinin iletilmesi olanaklı biçime gelmiştir. Yirminci yüzyıla gelindiğinde ise, 1920’lerde Norveç’te hava kütleleri ve hava cepheleri kavramları formüle edilerek anlaşılır hâle gelmiştir. Sıcaklık, nem ve hava basıncını belirlemek amacıyla balon gözlemlerinden yararlanma 1940’lı yıllara kadar sürmüştür. Meteoroloji biliminin gelişmesi Birinci Dünya Savaşı döneminde hızlanmış, bu hızlanma da uçak ve radyonun etkisi büyük olmuştur. Hava tahmin yöntemleri, cepheler, siklon dalga teorileri ve hava kitleleri üzerinde yapılan çalışmalar ve ısının yayılması, türbülans teorileri, konveksiyon, radyasyon, yoğunlaşma ve yağış teorileri de aynı dönemlerde geliştirilmiştir. Meteoroloji 1950’li yıllarda yüksek hızlı bilgisayarların insan hayatına girmesi ve hava hareketine ilişkin eşitliklerin bu bilgisayarlar aracılığıyla çözümünün kolaylaşmasıyla önemli aşama kaydetmiştir. Bilgisayar teknolojisindeki bu gelişimle birlikte hava haritaları çizilebilir hâle gelmiş ve böylece geleceğe yönelik hava tahminlerinin yapılmasının önü açılmıştır. insanoğlunun uzay konusundaki çalışmalarının ve bilgisinin artmasıyla birlikte 1960’da ilk hava uydusu olan TiROS-İ adlı uydu uzaya fırlatılmıştır. Böylece, uzay çağı meteorolojisi dönemi başlamıştır. Meteoroloji bilimi kullanılan cihazların daha da geliştirildiği 1800’lü yıllarda aşama kaydetmiş ve 1843 yılında telgrafın icadıyla rutin hava gözlemlerinin iletilmesi olanaklı biçime gelmiştir. Yirminci yüzyıla gelindiğinde ise, 1920’lerde Norveç’te hava kütleleri ve hava cepheleri kavramları formüle edilerek anlaşılır hâle gelmiştir. Sıcaklık, nem ve hava basıncını belirlemek amacıyla balon gözlemlerinden yararlanma 1940’lı yıllara kadar sürmüştür. Meteoroloji biliminin gelişmesi Birinci Dünya Savaşı döneminde hızlanmış, bu hızlanma da uçak ve radyonun etkisi büyük olmuştur. Hava tahmin yöntemleri, cepheler, siklon dalga teorileri ve hava kitleleri üzerinde yapılan çalışmalar ve ısının yayılması, türbülans teorileri, konveksiyon, radyasyon, yoğunlaşma ve yağış teorileri de aynı dönemlerde geliştirilmiştir. Meteoroloji 1950’li yıllarda yüksek hızlı bilgisayarların insan hayatına girmesi ve hava hareketine ilişkin eşitliklerin bu bilgisayarlar aracılığıyla çözümünün kolaylaşmasıyla önemli aşama kaydetmiştir. Bilgisayar teknolojisindeki bu gelişimle birlikte hava haritaları çizilebilir hâle gelmiş ve böylece geleceğe yönelik hava tahminlerinin yapılmasının önü açılmıştır. insanoğlunun uzay konusundaki çalışmalarının ve bilgisinin artmasıyla birlikte 1960’da ilk hava uydusu olan TiROS-İ adlı uydu uzaya fırlatılmıştır. Böylece, uzay çağı meteorolojisi dönemi başlamıştır.
Ali Kuşçu, Türk tarihinde ilk matematik ve astronomi profesörüdür.
Ülkemizde Meteoroloji biliminin öncüleri; 15. yüzyılda astronomi konusunda yapmış oldukları çalışmalarla Uluğbey ve Ali Kuşçu’dur. Ülkemizdeki kayıtlı en eski rasatlar istanbul’da Saint-Benois ve Bebek’te bulunan yabancı okullarda 1839-1847 yılları arasında yapılan rasatlardır. Bu rasatlarda sıcaklıklar ölçülmüştür. Daha sonra 1847-1854 yılları arasında istanbul, izmir, Trabzon, Kayseri, Bursa, Sakız, Erzurum, Erivan ve Musul’da diğer iklim elemanlarını da içeren rasat kayıtlarına rastlanmaktadır.Kandilli Rasathanesi, Fransız Hükûmetinin tavsiyeleri üzerine istanbul’da Rasathane-i Amire adıyla 1867 yılında kurulmuş ve bu kuruluşun ilk sorumlusu da Aristide Coumbary olmuştur. Gıda, Tarım ve Hayvancılık, Millî Savunma, Bayındırlık ve Sağlık Bakanlıkları kendi meteoroloji örgütlerini kurarak amaçlarına uygun gözlemler yapmışlardır. Aynı alanda farklı kurumlar tarafından yapılan çalışmaları tek bir kurumda toplamak ve gün geçtikçe artan gereksinimleri karşılamak amacıyla 1937 tarih 3127 sayılı Devlet Meteoroloji işleri Umum Müdürlüğü Kuruluş Kanunu’nun Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilmesiyle Devlet Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
Devlet Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü’nün görevleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Meteoroloji istasyonları veya birimleri açmak, çalıştırmak ve gerekli meteorolojik gözlemleri yapmak,
• Askerî ve sivil; kara, deniz ve hava ulaştırması ile tarım ve diğer sektörler için hava tahminleri yapmak,
• Tarım, orman, turizm, ulaştırma, bayındırlık, enerji, sağlık, çevre ve silahlı kuvvetlerle gerekli görülen kurum ve kuruluşlar için meteorolojik destek sağlamak, uluslararası anlaşmalarla sorumluluğuna verilen meteorolojik hizmetleri yürütmek,
• Yurt içi ve yurtdışı meteorolojik bilgi alışverişi yapmak bu bilgilerden gerekli görülenleri halkın yararlanabileceği biçimde yayınlamak,
• TRT kanununa uygun olarak radyo istasyonu kurmak ve işletmek,
• Meteoroloji ile ilgili uluslararası kuruluşlarda Türkiye’yi temsil etmek ve gerekli işbirliğini sağlamak. Cumhurbaşkanı Mustafa
Kemal Atatürk, 1927 yılı yazında Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün ilk temel taşlarını atan Antal Réthly’i başarılı çalışmalarından dolayı Yüksek Nişanla taltif etmiştir.
Uluslararası Meteoroloji Örgütü 1873 yılında kurulmuş, üye ülkelerin sayısının artması nedeniyle 1950 yılında Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) adını almıştır. WMO’nun 2009 yılı sonu itibariyle üye sayısı 189’u bulmuştur.
METEOROLOJiNiN DALLARİ
Genel Meteoroloji: Meteoroloji hakkında genel bilgi ve tanımları verir.
Dinamik Meteoroloji: Atmosfer içerisinde meydana gelen hava hareketlerini ve ısı geçişini matematik ve fizik kanunlarıyla açıklamaya çalışır. Dinamik meteoroloji hidrodinamik açıdan hareket ve kuvvetlerin dağılışını, termodinamik açıdan ısının dağılışını incelemektedir. Amacı sayısal hava tahminleri yapabilmektir.
Fiziksel Meteoroloji: Atmosferdeki radyasyon, buharlaşma, yoğunlaşma, bulut oluşumu, yağış, optik gibi tamamen fiziksel nitelikteki olaylarla ilgili branştır.
istatistiksel Meteoroloji: Meteorolojik elemanların ortalama değerleri, normalleri, frekansları, değişimleri, dağılımları gibi istatistiksel verilerin incelenmesi ve elde edilen bilgilere dayanarak çeşitli iklim tiplerinin tayin edilmesi ile ilgilidir.
Sinoptik Meteoroloji: Eş zamanlı (simultane) yapılan sinoptik ölçümlere dayanarak çeşitli iklim tiplerinin tayin edilmesi ile ilgili daldır. Sinoptik meteoroloji çalışmalarında ülkelerin meteoroloji kuruluşları sürekli ilişki içerisindedirler. Dünya Meteoroloji Örgütü’ne üye ülkeler sinoptik meteoroloji alanında geliştirilmiş yöntem ve teknikleri standart hâle getirmek durumundadırlar.
Biyometeoroloji: Hava olaylarının canlılar üzerindeki etkilerini inceler.
Hidrometeoroloji: Su temini, sel (taşkın) kontrolü, sulama ve benzeri konulara yönelik meteorolojik verileri belirlemeye yönelik meteoroloji dalıdır.
Denizcilik Meteorolojisi: Denizcilikle ilgili meteorolojik olayları inceleyen branştır. Denizler üzerindeki iklim elemanlarıyla deniz suyu özelliklerini de inceler.
Havacılık Meteorolojisi (Aeronatik Meteoroloji): Meteorolojinin uçuş problemlerine uygulanmasını inceleyen bir bilim dalıdır. Uçuş faaliyetlerini etkileyen meteorolojik olay (türbülans, buzlanma, sis vb.) ve parametrelerin gözlem ve tahminlerini kapsamaktadır.
Tarımsal Meteoroloji: Sıcaklık, nem, yağış, güneşlenme ve radyasyon, rüzgâr, bulutluluk ve diğer su denge faktörleri gibi elemanlar ile bitkilerin ve hayvanların yaşam fonksiyonları arasındaki ilişkileri inceler. Tarımsal Meteoroloji, tarımsal üretim süreçleri ve amaçlarıyla karşılıklı etkileşimde bulunmaları nedeniyle tarım için önemli olan meteorolojik, klimatolojik ve hidrolojik koşulların araştırıldığı bir bilim dalı olarak da tanımlanmaktadır. Tarımsal meteoroloji ile biyometeoroloji terimi birbiriyle karıştırılmamalıdır. Tarımsal meteoroloji atmosferde meydana gelen olaylarla bitkiler ve hayvanlar arasındaki karşılıklı etkileşimi incelerken, biyometeoroloji buna ek olarak insanlarla olan etkileşimi de incelemektedir.
Tarımsal meteorolojinin amacı:
• Meteoroloji bilimini tüm farklı birim ve incelikleriyle tarımın hizmetine sunmak,
• Tarım arazisinden en yüksek verim elde edilebilmesi için en uygun üretim deseninin bulunmasına yardımcı olmak,
• Geçmişteki ve günümüzdeki hava koşulları incelenerek geleceğe yönelik hava tahminleri yapmak,
• Hava durumu ile ilgili bilgiler, tarımsal çalışmaların her aşamasını doğrudan veya dolaylı olarak etkiler. Bu nedenle, yapılan genel ve özel hava tahminleri ile üreticileri uyarmak. Tarımsal üretimi artırmak ve üretim aşamasındaki riskleri azaltmak için nem, sıcaklık, rüzgâr hızı, rüzgâr yönü, yağış, bulutluluk, buharlaşma ve güneşlenme gibi iklim parametrelerinin uzun yıllık verilerine gereksinim duyulur.
Tarımda meteorolojikverilere:
• Don olaylarının etkisini azaltmada (örneğin don olma olasılığının yüksek olduğu günlerin tahminlenmesi),
• Erken uyarı sistemleriyle bitki zararlıları ve hastalıklarına karşı mücadele zamanlarının belirlenmesinde,
• Hayvan hastalık ve parazitlerinin yayılmasını önlemede,
• Elde edilen ürünlerin hasat, taşıma, kurutma ve depolanmasında,
• Toprak hazırlığı amacıyla, 3
3
• Bitkilerin ekim, dikim, çimlenme, çiçeklenme döneminde,
• Baraj, gölet vb. su yapılarının planlanmasında,
• Sulama ve drenaj sistemlerinin tasarımında,
• Tarımsal yapıların (konut, hayvan barınağı, sera, silo vb.) planlanıp projelenmesinde,
• Erozyon kontrolünde,
• Hayvanlarda ısı stresi oluşumunu önlemede,
• Uygun bitki çeşidi ve ekim zamanının belirlenmesinde gereksinim duyulur.
KLiMATOLOJi
Klimatoloji, atmosfer içerisinde meydana gelen hava olayları ile yeryüzünde görülen iklim tiplerini inceleyen bilim dalıdır. iklim bilim ya da klimatoloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalıdır. Klimatolojinin konusu olan iklim, geniş bir sahada uzun yıllar boyunca görülen atmosfer olaylarının ortalama hâlidir. iklim yeryüzünün coğrafi şekillenmesi ve insan yaşamını çok yakından kontrol etmektedir. Klimatoloji, hava olaylarını yakından
tanımak için meteorolojik verilerden geniş ölçüde yararlanır. Meteorolojinin yaptığı gözlemleri alır ve insan ve canlı yaşamı açısından inceleyerek açıklamaya çalışır. Atmosferin özellikle alt katmanlarında meydana gelen hava olaylarının oluşumunu ve değişimini nedenleriyle inceler ve kısa dönemli tahminler yapmayı amaçlar. Matematik, coğrafya, istatistik ve fizikten yararlanır.
KİTAP ARKASI ÖZET
Meteoroloji kavramını tanımlamak.
Meteoroloji, insan ve toplum yaşamını doğrudan etkileyen, atmosferdeki hava olaylarının oluşumunu,
gelişimini ve değişimini fizik, matematik, kimya gibi pozitif bilimlere dayalı olarak nedenleri ile inceleyen, canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran sınırları oldukça geniş bir bilim dalıdır.
Dünyada ve ülkemizde meteoroloji biliminin gelişimini açıklamak.
Hava durumu ve gel-git olayına olan ilgileri ve bu konuda yapmış oldukları gözlemlerle Çinliler meteorolojiyle ilgilenen ilk topluluk olmuşlardır. Meteoroloji konusundaki ilk basılı eser Aristo’nun doğa gözlemlerini yazdığı Meteorologica adlı eseridir. Özellikle, 16. yüzyılın sonlarında termometreyle barometrenin ve 1700’lü yılların sonunda da higrometrenin icat edilmesiyle ortaya çıkan meteoroloji bilimi kullanılan cihazların daha da geliştirildiği 1800’lü yıllarda aşama kaydetmiş ve 1843 yılında telgrafın icadıyla rutin hava gözlemlerinin iletilmesine olanaklı biçime gelmiştir. ilk meteorolojik haritalar 1869 yılında, ilk dünya yağış dağılım haritası 1882 yılında, ilk meteoroloji atlası ise 1887 yılında hazırlanmıştır. Uçak ve radyonun etkisiyle Birinci Dünya Savaşı döneminde Meteoroloji biliminin gelişimi hızlanmı ştır. Meteoroloji bilimi, 1950’li yıllardan sonra bilgisayar ve uydu teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak gelişmiş, hızlı, güvenilir ve doğru tahminlerin gerçekleştirilebildiği günümüzdeki kimliğine kavuşmuştur. Ülkemizde Uluğbey ve Ali Kuşçu öncülüğünde başlayan meteoroloji çalışmaları, 1839 yılında istanbul’da Saint-Benois ve Bebek’te bulunan yabancı okullarda yapılan rasatlarla sürdürülmüş ve Kandilli Rasathanesi’nin kurulmasıyla da kurumsallaşma yolundaki ilk adım atılmıştır. Meteoroloji bilimine ilişkin kurumların kurulup gelişmesi ise diğer birçok alanda olduğu gibi Cumhuriyet Dönemi’nde olmuştur. Cumhuriyet öncesi dönemde Millî Eğitim Bakanlığı (Kandilli Rasathanesi ile Halkalı Ziraat Okulu Rasathanesi), cumhuriyet sonrası dönemde ise Gıda, Tarım ve Hayvancılık, Millî Savunma, Bayındırlık ve Sağlık Bakanlıkları kendi meteoroloji örgütlerini kurarak amaçlarına uygun gözlemler yapmışlardır. Aynı alanda farklı kurumlar tarafından yapılan çalışmaları tek bir kurumda toplamak amacıyla 1937 yılında Devlet Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
Meteorolojinin dallarını sıralamak.
Meteoroloji bilimi sağlık, tarım, turizm, ormancılık, denizcilik vb. birçok alana hizmet sunmaktadır. Meteoroloji hizmet sunulan bu alanlara göre çeşitli dallara ayrılmıştır. Bunlar; Genel Meteoroloji, Dinamik Meteoroloji, Fiziksel Meteoroloji, Tarımsal Meteoroloji, Sinoptik Meteoroloji, Biyometeoroloji, Hidrometeoroloji, Denizcilik Meteorolojisi, Havacılık Meteorolojisi, istatistiksel Meteoroloji’dir.
Tarımsal meteorolojiyi tanımlamak, amacı ve önemini açıklamak.
Tarımsal Meteoroloji, tarım için önemli olan meteorolojik, klimatolojik ve hidrolojik koşulların araştırıldığı bir bilim dalıdır. Tarımsal meteorolojinin amacı, tarım sektörüne hizmet sunmak, en yüksek verimin elde edilebileceği üretim deseninin belirlenmesine yardımcı olmak, geleceğe yönelik hava tahminleri yapmak ve yapılan genel ve özel hava tahminleri ile üreticileri uyarmaktır. Dünya tarımında kuraklık, ani taşkın, zamansız yağış, don, dolu ve fırtına gibi hava olaylarının doğrudan etkisiyle ortaya çıkan ürün kayıplarının önlenmesinde tarımsal meteorolojinin önemi büyüktür.
Meteoroloji, yerküreyi çevreleyen atmosferi ve atmosferde meydana gelen olayları, olguları ve değişiklikleri fizik, matematik, kimya, mekanik gibi pozitif bilimlere dayalı olarak inceleyen ve hangi koşullar altında oluştuğunu ortaya koyan bilim dalıdır. Meteoroloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalıdır. Meteoroloji bilimi insan ve toplum yaşamını doğrudan etkileyen, canlıların kısa ve uzun vadede ortaya çıkan hava olaylarının etkilerinden korunmak için gereksinim duyduğu verileri üreten, özellikle tarım sektörü için vazgeçilmez olan sı- nırları geniş bir bilim dalıdır.
METEOROLOJiNiN TARiHÇESi
Örneğin sıcaklıkla ilgili olarak aşırı sıcak yazlar ve aşırı soğuk kışlar kaydedilmiştir. Tutulan bu kayıtlar M.Ö. 1216’ya kadar uzanmakta ve yağmur, sulu kar, kar ve rüzgârın yanında düşen yağış miktarıyla rüzgâr yönü hakkında da bilgi vermektedir.
Meteorologica, M.Ö. 340 yılında Aristo’nun doğa gözlemlerini yazdığı eseridir.
Hava ve iklim konusunu astronomi, coğrafya ve kimyayla birlikte irdeleyen Meteorologica, meteoroloji konusundaki ilk basılı eserdir. Meteoroloji terimi, Yunan dilindeki “meteoron” kelimesinden türetilmiştir. Bu eserde, yağmur, dolu, rüzgâr vb. doğal olaylar incelenmiştir. Meteoroloji biliminin ortaya çıkışı 16. yüzyılın sonlarında termometre ve barometrenin ve 1700’lü yılların sonunda higrometrenin icat edilmesi ve atmosferde meydana gelen olayların açıklanmasında kullanılmasıyla başlar. Meteoroloji bilimi kullanılan cihazların daha da geliştirildiği 1800’lü yıllarda aşama kaydetmiş ve 1843 yılında telgrafın icadıyla rutin hava gözlemlerinin iletilmesi olanaklı biçime gelmiştir. Yirminci yüzyıla gelindiğinde ise, 1920’lerde Norveç’te hava kütleleri ve hava cepheleri kavramları formüle edilerek anlaşılır hâle gelmiştir. Sıcaklık, nem ve hava basıncını belirlemek amacıyla balon gözlemlerinden yararlanma 1940’lı yıllara kadar sürmüştür. Meteoroloji biliminin gelişmesi Birinci Dünya Savaşı döneminde hızlanmış, bu hızlanma da uçak ve radyonun etkisi büyük olmuştur. Hava tahmin yöntemleri, cepheler, siklon dalga teorileri ve hava kitleleri üzerinde yapılan çalışmalar ve ısının yayılması, türbülans teorileri, konveksiyon, radyasyon, yoğunlaşma ve yağış teorileri de aynı dönemlerde geliştirilmiştir. Meteoroloji 1950’li yıllarda yüksek hızlı bilgisayarların insan hayatına girmesi ve hava hareketine ilişkin eşitliklerin bu bilgisayarlar aracılığıyla çözümünün kolaylaşmasıyla önemli aşama kaydetmiştir. Bilgisayar teknolojisindeki bu gelişimle birlikte hava haritaları çizilebilir hâle gelmiş ve böylece geleceğe yönelik hava tahminlerinin yapılmasının önü açılmıştır. insanoğlunun uzay konusundaki çalışmalarının ve bilgisinin artmasıyla birlikte 1960’da ilk hava uydusu olan TiROS-İ adlı uydu uzaya fırlatılmıştır. Böylece, uzay çağı meteorolojisi dönemi başlamıştır. Meteoroloji bilimi kullanılan cihazların daha da geliştirildiği 1800’lü yıllarda aşama kaydetmiş ve 1843 yılında telgrafın icadıyla rutin hava gözlemlerinin iletilmesi olanaklı biçime gelmiştir. Yirminci yüzyıla gelindiğinde ise, 1920’lerde Norveç’te hava kütleleri ve hava cepheleri kavramları formüle edilerek anlaşılır hâle gelmiştir. Sıcaklık, nem ve hava basıncını belirlemek amacıyla balon gözlemlerinden yararlanma 1940’lı yıllara kadar sürmüştür. Meteoroloji biliminin gelişmesi Birinci Dünya Savaşı döneminde hızlanmış, bu hızlanma da uçak ve radyonun etkisi büyük olmuştur. Hava tahmin yöntemleri, cepheler, siklon dalga teorileri ve hava kitleleri üzerinde yapılan çalışmalar ve ısının yayılması, türbülans teorileri, konveksiyon, radyasyon, yoğunlaşma ve yağış teorileri de aynı dönemlerde geliştirilmiştir. Meteoroloji 1950’li yıllarda yüksek hızlı bilgisayarların insan hayatına girmesi ve hava hareketine ilişkin eşitliklerin bu bilgisayarlar aracılığıyla çözümünün kolaylaşmasıyla önemli aşama kaydetmiştir. Bilgisayar teknolojisindeki bu gelişimle birlikte hava haritaları çizilebilir hâle gelmiş ve böylece geleceğe yönelik hava tahminlerinin yapılmasının önü açılmıştır. insanoğlunun uzay konusundaki çalışmalarının ve bilgisinin artmasıyla birlikte 1960’da ilk hava uydusu olan TiROS-İ adlı uydu uzaya fırlatılmıştır. Böylece, uzay çağı meteorolojisi dönemi başlamıştır.
Ali Kuşçu, Türk tarihinde ilk matematik ve astronomi profesörüdür.
Ülkemizde Meteoroloji biliminin öncüleri; 15. yüzyılda astronomi konusunda yapmış oldukları çalışmalarla Uluğbey ve Ali Kuşçu’dur. Ülkemizdeki kayıtlı en eski rasatlar istanbul’da Saint-Benois ve Bebek’te bulunan yabancı okullarda 1839-1847 yılları arasında yapılan rasatlardır. Bu rasatlarda sıcaklıklar ölçülmüştür. Daha sonra 1847-1854 yılları arasında istanbul, izmir, Trabzon, Kayseri, Bursa, Sakız, Erzurum, Erivan ve Musul’da diğer iklim elemanlarını da içeren rasat kayıtlarına rastlanmaktadır.Kandilli Rasathanesi, Fransız Hükûmetinin tavsiyeleri üzerine istanbul’da Rasathane-i Amire adıyla 1867 yılında kurulmuş ve bu kuruluşun ilk sorumlusu da Aristide Coumbary olmuştur. Gıda, Tarım ve Hayvancılık, Millî Savunma, Bayındırlık ve Sağlık Bakanlıkları kendi meteoroloji örgütlerini kurarak amaçlarına uygun gözlemler yapmışlardır. Aynı alanda farklı kurumlar tarafından yapılan çalışmaları tek bir kurumda toplamak ve gün geçtikçe artan gereksinimleri karşılamak amacıyla 1937 tarih 3127 sayılı Devlet Meteoroloji işleri Umum Müdürlüğü Kuruluş Kanunu’nun Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilmesiyle Devlet Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
Devlet Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü’nün görevleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Meteoroloji istasyonları veya birimleri açmak, çalıştırmak ve gerekli meteorolojik gözlemleri yapmak,
• Askerî ve sivil; kara, deniz ve hava ulaştırması ile tarım ve diğer sektörler için hava tahminleri yapmak,
• Tarım, orman, turizm, ulaştırma, bayındırlık, enerji, sağlık, çevre ve silahlı kuvvetlerle gerekli görülen kurum ve kuruluşlar için meteorolojik destek sağlamak, uluslararası anlaşmalarla sorumluluğuna verilen meteorolojik hizmetleri yürütmek,
• Yurt içi ve yurtdışı meteorolojik bilgi alışverişi yapmak bu bilgilerden gerekli görülenleri halkın yararlanabileceği biçimde yayınlamak,
• TRT kanununa uygun olarak radyo istasyonu kurmak ve işletmek,
• Meteoroloji ile ilgili uluslararası kuruluşlarda Türkiye’yi temsil etmek ve gerekli işbirliğini sağlamak. Cumhurbaşkanı Mustafa
Kemal Atatürk, 1927 yılı yazında Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün ilk temel taşlarını atan Antal Réthly’i başarılı çalışmalarından dolayı Yüksek Nişanla taltif etmiştir.
Uluslararası Meteoroloji Örgütü 1873 yılında kurulmuş, üye ülkelerin sayısının artması nedeniyle 1950 yılında Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) adını almıştır. WMO’nun 2009 yılı sonu itibariyle üye sayısı 189’u bulmuştur.
METEOROLOJiNiN DALLARİ
Genel Meteoroloji: Meteoroloji hakkında genel bilgi ve tanımları verir.
Dinamik Meteoroloji: Atmosfer içerisinde meydana gelen hava hareketlerini ve ısı geçişini matematik ve fizik kanunlarıyla açıklamaya çalışır. Dinamik meteoroloji hidrodinamik açıdan hareket ve kuvvetlerin dağılışını, termodinamik açıdan ısının dağılışını incelemektedir. Amacı sayısal hava tahminleri yapabilmektir.
Fiziksel Meteoroloji: Atmosferdeki radyasyon, buharlaşma, yoğunlaşma, bulut oluşumu, yağış, optik gibi tamamen fiziksel nitelikteki olaylarla ilgili branştır.
istatistiksel Meteoroloji: Meteorolojik elemanların ortalama değerleri, normalleri, frekansları, değişimleri, dağılımları gibi istatistiksel verilerin incelenmesi ve elde edilen bilgilere dayanarak çeşitli iklim tiplerinin tayin edilmesi ile ilgilidir.
Sinoptik Meteoroloji: Eş zamanlı (simultane) yapılan sinoptik ölçümlere dayanarak çeşitli iklim tiplerinin tayin edilmesi ile ilgili daldır. Sinoptik meteoroloji çalışmalarında ülkelerin meteoroloji kuruluşları sürekli ilişki içerisindedirler. Dünya Meteoroloji Örgütü’ne üye ülkeler sinoptik meteoroloji alanında geliştirilmiş yöntem ve teknikleri standart hâle getirmek durumundadırlar.
Biyometeoroloji: Hava olaylarının canlılar üzerindeki etkilerini inceler.
Hidrometeoroloji: Su temini, sel (taşkın) kontrolü, sulama ve benzeri konulara yönelik meteorolojik verileri belirlemeye yönelik meteoroloji dalıdır.
Denizcilik Meteorolojisi: Denizcilikle ilgili meteorolojik olayları inceleyen branştır. Denizler üzerindeki iklim elemanlarıyla deniz suyu özelliklerini de inceler.
Havacılık Meteorolojisi (Aeronatik Meteoroloji): Meteorolojinin uçuş problemlerine uygulanmasını inceleyen bir bilim dalıdır. Uçuş faaliyetlerini etkileyen meteorolojik olay (türbülans, buzlanma, sis vb.) ve parametrelerin gözlem ve tahminlerini kapsamaktadır.
Tarımsal Meteoroloji: Sıcaklık, nem, yağış, güneşlenme ve radyasyon, rüzgâr, bulutluluk ve diğer su denge faktörleri gibi elemanlar ile bitkilerin ve hayvanların yaşam fonksiyonları arasındaki ilişkileri inceler. Tarımsal Meteoroloji, tarımsal üretim süreçleri ve amaçlarıyla karşılıklı etkileşimde bulunmaları nedeniyle tarım için önemli olan meteorolojik, klimatolojik ve hidrolojik koşulların araştırıldığı bir bilim dalı olarak da tanımlanmaktadır. Tarımsal meteoroloji ile biyometeoroloji terimi birbiriyle karıştırılmamalıdır. Tarımsal meteoroloji atmosferde meydana gelen olaylarla bitkiler ve hayvanlar arasındaki karşılıklı etkileşimi incelerken, biyometeoroloji buna ek olarak insanlarla olan etkileşimi de incelemektedir.
Tarımsal meteorolojinin amacı:
• Meteoroloji bilimini tüm farklı birim ve incelikleriyle tarımın hizmetine sunmak,
• Tarım arazisinden en yüksek verim elde edilebilmesi için en uygun üretim deseninin bulunmasına yardımcı olmak,
• Geçmişteki ve günümüzdeki hava koşulları incelenerek geleceğe yönelik hava tahminleri yapmak,
• Hava durumu ile ilgili bilgiler, tarımsal çalışmaların her aşamasını doğrudan veya dolaylı olarak etkiler. Bu nedenle, yapılan genel ve özel hava tahminleri ile üreticileri uyarmak. Tarımsal üretimi artırmak ve üretim aşamasındaki riskleri azaltmak için nem, sıcaklık, rüzgâr hızı, rüzgâr yönü, yağış, bulutluluk, buharlaşma ve güneşlenme gibi iklim parametrelerinin uzun yıllık verilerine gereksinim duyulur.
Tarımda meteorolojikverilere:
• Don olaylarının etkisini azaltmada (örneğin don olma olasılığının yüksek olduğu günlerin tahminlenmesi),
• Erken uyarı sistemleriyle bitki zararlıları ve hastalıklarına karşı mücadele zamanlarının belirlenmesinde,
• Hayvan hastalık ve parazitlerinin yayılmasını önlemede,
• Elde edilen ürünlerin hasat, taşıma, kurutma ve depolanmasında,
• Toprak hazırlığı amacıyla, 3
3
• Bitkilerin ekim, dikim, çimlenme, çiçeklenme döneminde,
• Baraj, gölet vb. su yapılarının planlanmasında,
• Sulama ve drenaj sistemlerinin tasarımında,
• Tarımsal yapıların (konut, hayvan barınağı, sera, silo vb.) planlanıp projelenmesinde,
• Erozyon kontrolünde,
• Hayvanlarda ısı stresi oluşumunu önlemede,
• Uygun bitki çeşidi ve ekim zamanının belirlenmesinde gereksinim duyulur.
KLiMATOLOJi
Klimatoloji, atmosfer içerisinde meydana gelen hava olayları ile yeryüzünde görülen iklim tiplerini inceleyen bilim dalıdır. iklim bilim ya da klimatoloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalıdır. Klimatolojinin konusu olan iklim, geniş bir sahada uzun yıllar boyunca görülen atmosfer olaylarının ortalama hâlidir. iklim yeryüzünün coğrafi şekillenmesi ve insan yaşamını çok yakından kontrol etmektedir. Klimatoloji, hava olaylarını yakından
tanımak için meteorolojik verilerden geniş ölçüde yararlanır. Meteorolojinin yaptığı gözlemleri alır ve insan ve canlı yaşamı açısından inceleyerek açıklamaya çalışır. Atmosferin özellikle alt katmanlarında meydana gelen hava olaylarının oluşumunu ve değişimini nedenleriyle inceler ve kısa dönemli tahminler yapmayı amaçlar. Matematik, coğrafya, istatistik ve fizikten yararlanır.
KİTAP ARKASI ÖZET
Meteoroloji kavramını tanımlamak.
Meteoroloji, insan ve toplum yaşamını doğrudan etkileyen, atmosferdeki hava olaylarının oluşumunu,
gelişimini ve değişimini fizik, matematik, kimya gibi pozitif bilimlere dayalı olarak nedenleri ile inceleyen, canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran sınırları oldukça geniş bir bilim dalıdır.
Dünyada ve ülkemizde meteoroloji biliminin gelişimini açıklamak.
Hava durumu ve gel-git olayına olan ilgileri ve bu konuda yapmış oldukları gözlemlerle Çinliler meteorolojiyle ilgilenen ilk topluluk olmuşlardır. Meteoroloji konusundaki ilk basılı eser Aristo’nun doğa gözlemlerini yazdığı Meteorologica adlı eseridir. Özellikle, 16. yüzyılın sonlarında termometreyle barometrenin ve 1700’lü yılların sonunda da higrometrenin icat edilmesiyle ortaya çıkan meteoroloji bilimi kullanılan cihazların daha da geliştirildiği 1800’lü yıllarda aşama kaydetmiş ve 1843 yılında telgrafın icadıyla rutin hava gözlemlerinin iletilmesine olanaklı biçime gelmiştir. ilk meteorolojik haritalar 1869 yılında, ilk dünya yağış dağılım haritası 1882 yılında, ilk meteoroloji atlası ise 1887 yılında hazırlanmıştır. Uçak ve radyonun etkisiyle Birinci Dünya Savaşı döneminde Meteoroloji biliminin gelişimi hızlanmı ştır. Meteoroloji bilimi, 1950’li yıllardan sonra bilgisayar ve uydu teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak gelişmiş, hızlı, güvenilir ve doğru tahminlerin gerçekleştirilebildiği günümüzdeki kimliğine kavuşmuştur. Ülkemizde Uluğbey ve Ali Kuşçu öncülüğünde başlayan meteoroloji çalışmaları, 1839 yılında istanbul’da Saint-Benois ve Bebek’te bulunan yabancı okullarda yapılan rasatlarla sürdürülmüş ve Kandilli Rasathanesi’nin kurulmasıyla da kurumsallaşma yolundaki ilk adım atılmıştır. Meteoroloji bilimine ilişkin kurumların kurulup gelişmesi ise diğer birçok alanda olduğu gibi Cumhuriyet Dönemi’nde olmuştur. Cumhuriyet öncesi dönemde Millî Eğitim Bakanlığı (Kandilli Rasathanesi ile Halkalı Ziraat Okulu Rasathanesi), cumhuriyet sonrası dönemde ise Gıda, Tarım ve Hayvancılık, Millî Savunma, Bayındırlık ve Sağlık Bakanlıkları kendi meteoroloji örgütlerini kurarak amaçlarına uygun gözlemler yapmışlardır. Aynı alanda farklı kurumlar tarafından yapılan çalışmaları tek bir kurumda toplamak amacıyla 1937 yılında Devlet Meteoroloji işleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
Meteorolojinin dallarını sıralamak.
Meteoroloji bilimi sağlık, tarım, turizm, ormancılık, denizcilik vb. birçok alana hizmet sunmaktadır. Meteoroloji hizmet sunulan bu alanlara göre çeşitli dallara ayrılmıştır. Bunlar; Genel Meteoroloji, Dinamik Meteoroloji, Fiziksel Meteoroloji, Tarımsal Meteoroloji, Sinoptik Meteoroloji, Biyometeoroloji, Hidrometeoroloji, Denizcilik Meteorolojisi, Havacılık Meteorolojisi, istatistiksel Meteoroloji’dir.
Tarımsal meteorolojiyi tanımlamak, amacı ve önemini açıklamak.
Tarımsal Meteoroloji, tarım için önemli olan meteorolojik, klimatolojik ve hidrolojik koşulların araştırıldığı bir bilim dalıdır. Tarımsal meteorolojinin amacı, tarım sektörüne hizmet sunmak, en yüksek verimin elde edilebileceği üretim deseninin belirlenmesine yardımcı olmak, geleceğe yönelik hava tahminleri yapmak ve yapılan genel ve özel hava tahminleri ile üreticileri uyarmaktır. Dünya tarımında kuraklık, ani taşkın, zamansız yağış, don, dolu ve fırtına gibi hava olaylarının doğrudan etkisiyle ortaya çıkan ürün kayıplarının önlenmesinde tarımsal meteorolojinin önemi büyüktür.